|
2.3 Aktiv va Passiv schotlar.
Mablag'laming iqtisodiy mazmuniga ko'ra ikki guruhga:
I) tarkibi, joylanishi va ishlatilishi bo'yicha; 2) tashkil topish manbalariva maqsadli tayinlanishi bo'yicha bo'linishidan kelib chiqqan holda schotlar ham, aktiv va passiv schotlarga bo'linadi. Aktiv schotlarda xo'jalik mablag'larining mavjudligi va harakati (ko'payishi, kamayishi) aks ettiriladi. Aktiv schotlarning qoldiqlari debet tomonida yoziladi. Aktiv schotlar balans aktividagi moddalarga asosan ochiladi.Passiv schotlarda esa xo'jalik mablag'lari manbalarining mavjudligi va harakati hisobga olinadi. Passiv schotIaming qoldiqlari schotning kreditida aks ettiriladi. Passiv schotlar joriy hisobda balansning passiv moddalariga asosan ochiladi
Aktiv va passiv schotlarda debet (schotning chap tomoni) va kredit (schotning o'ng tomoni) tayinlanishiga ko'ra turh xiI vazifalami bajaradi.
Aktiv schotlaming debetida mablag'laming qoldig'i va ko'payishi, kreditida esa kamayishi aks ettiriladi. Passiv schotlarda, aksincha, mablag'lar tashkil topish manbalarining qoldig'i va kO'payishi kreditida, kamayishi esa debetida aks ettiriladi.
Buxgalteriya hisobi amaliyotida «qoldiq» so'zining o'miga kO'pincha «saldo» so'zi ishlatiladi. «Saldo» italyaneha so'z bo'lib, aynan tarjimasi «hisob-kitob» degan ma'noni bildiradi. Schot bO'yicha hisobot davrining boshiga bo'lgan qoldiq boshlang'ich saldo deb ataladi. Schot bO'yicha hisobot davrining oxiriga bo'lgan qoldiq oxirgi saldo deb ataladi. Agar sehotning debeti bO'yicha oxborotlar jami mazkur schotning krediti bo'yicha oborotlar jamidan ko'p bo'lsa, u holda debet qoldiq qoladi. U schotning boshlang'ich qoldiq joylashgan chap tomonida ko'rsatiladi.
Qoldiq har bir schot bO'yieha har oyning birinchi sanasiga hisoblab chiqariladi. Schotda boshlang'ich qoldiq bo'igan hollarda yangi (oxirgi) qoldiq sehotning boshlang'ich qoldig'i ko'rsatilgan tomondagi oborot yozuvlarining jamini hisobga olgan holda mazkur sehotning qarama qarshi tomonidagi oborotlar jami chegirib tashlab aniqlanadi. Oxirgi qoldiq bo'imagan, ya'ni u nolga teng bo'igan hollarda sehot yopilgan hisoblanadi.
Schotni yopish quyidagilar bilan bog'liq bo'lishi mumkin: alohida faoliyat turiarining moliyaviy natijasini har bir hisobot davri bo'yicha hisoblab chiqarish zaruratidan kelib chiqqan holda ulaming qoldiqlarini boshqa schotga o'tkazish. Masalan, 9000-«Asosiy(operatsion) faoliyat daromadlarini hisobga oluvchi schotlaf)) (90 I 0, 9020, 9030) qoldiqlari har oy oxirida 991O-«Yakuniy moliyaviy natija» sehotiga o'tkazish bilan yopilishi lozim; hisobga olinadigan obyektning mohiyati bilan bog'liq. Masalan, korxonada yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarishni o'zlashtirish bilan bog'liq xarajatlar amalga oshirilgan. Ushbu maqsadlar uchun joriy oyda amalga oshirilgan xarajatlar, hali mahsulot ishlab chiqarilmaganligi sababli, ma'lum bir mahsulot tannarxiga qo'shilishi mumkin emas. Shuning uchun bunday xarajatlar 3100-«Kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi schotlamning debetida to'plab boriladi. Ishlab chiqarish yo'lga qo'yilganidan va mahsulot ishlab chiqarish boshlanganidan soOng mazkur schotlarda to'plangan xarajatlar har bir hisobot oyi bO'yicha teng ulushlarda mahsulotlar turlarining tannarxiga taqsimlanadi. Xarajatlar hisobdan chiqarilgandan soOng 3100-«Kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi schotlam yopiladi; ., ayrim turdagi xarajatlami, avvalo, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish xarajatlarini hisobga olishga oid amaldagi me 'yoriy hujjatlar bilan bog'liq. Masalan, 251O-«Umwnishlab chiqarish xarajatlari» schoti unda yig'i1gan xarajatlami har oyda kalkulatsiya obyektlariga taqsimlash va hisobdan o'chirish yo'li bilan yopiladi.
Aktiv va passiv schotlar balansrung aktiv va passiv moddalariga mos kelganligi sababli balans schotlari deb ham ataladi. Bu esa balans va schotlar o'rtasida hisob obyektlarini turkumlashning yagona iqtisodiy tasnifiga asoslangan o'zaro bog'liqlik mavjudligi to'g'risida xulosa qilishga asos bo'ladi
Do'stlaringiz bilan baham: | 
