Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

Nom  nima? 
U 
tushuncha  bilan  aynanmi? 
Nom  alohida  pred- 
metni  yoki  predmetlar guruhini belgilovchi til  ifodasidir.  Masa­
lan:  «Amur Temur» so‘zi temuriylar davlatining asoschisi bolgan 
buyuk  bobokalonimizning  nomini  bildiradi;  «o‘qituvchi»  so‘zi 
bilim  beruvchi  insonni,  «qizil»  so‘zi  esa  barcha  buyumlardagi 
qizil rangni ifodalaydi.  Buyum va hodisalarga inson nom qo£yadi 
va  nom  tufayli  ular  haqida  tushunchaga  ega  boladi.  Bundan
209

---

m a’lum  
boladiki,  nom  til  ifodasi  bo‘lsa,  tushuncha  tafakkur 
shaklidir.
Tushuncha  buyum  va  hodisalarning  umumiy,  muhim  va  farq
 
qiluvchi  belgilarini  bir  butun,  yaxlit  holda  aks  ettiruvchi  tafak­
kur  shaklidir. 
Buyum  va  hodisalarning  belgilari  muloqot  va  fikr 
yuritish  jarayonida  biror  predmetning  vakili  sifatida  xizmat  qi- 
ladigan belgilardan farq qiladi.  Buyum va hodisalarning belgilari 
predmetlarni  bir-biridan  farq  qiluvchi  hamda  ularning  bir-biri- 
ga  o‘xshashligini  ifoda  qiluvchi  xususiyatlar  va  munosabatlarni 
ifodalovchi  belgilardir.  Masalan,  savdo-sotiq  bilan  shug‘ullanish 
faqat insonga xos belgidir.  Boshqa tirik mavjudotlar bunday faoli- 
yat bilan shug‘ullanmaydilar.
Buyum  va  hodisalarning  belgilari  umumiy,  muhim,  farq 
qiluvchi  turlarga  bolinadi.  Bir  sinfga  mansub  bolgan  hamma 
predmetlarga  xos  bolgan  belgilar  — umumiy  belgilardir.  Inson- 
lar  sinf!  uchun  qaddini  tik  tutib  yurish,  kulish  va  boshqa  shun- 
day belgilarga  misol boladi.  Biror belgining  o‘zgarishi yoki yo‘q 
bolishi  tushunchaning  ham  o‘zgarishi  yoki  yo‘q  bolishiga  olib 
keladigan  belgi  muhim  hisoblanadi.  Inson uchun  aqllilik  (tafak­
kur  qilish)  muhim belgidir.  Farq  qiluvchi belgi  predmetni  o‘ziga 
o‘xshash boshqa predmetlar orasidan tanib  olishga imkon beruv- 
chi  belgidir.  Masalan,  har  bir  inson  o‘ziga  xos  individual  belgi­
lari bilan boshqalardan ajralib turadi.  Demak,  tushuncha ma’lum 
belgilariga ko‘ra bir to‘plamga birlashgan predmetlarning birligini 
ifodalaydi.