Mexanik tebranishlar

Prujinali mayatnik. 
Garmonik tebranma harakat qiluvchi tizimlarga misol tariqasida turli ko’rinishdagi 
mayatniklarni keltirish mumkin. 
Prujinali mayatnik – yuqori tarafi qo’zg’almas etib qotirilgan spiralli prujinaning pastiga 
ilingan – massali yukchadan iboratdir (5 - rasm). 
Prujinaning massasi yukchaning massasidan juda 
kichik deb hisoblanadi. shuning uchun uning massasi 
hisobga olinmaydi. 
Yukcha 0 holatda bo’lganida, yukning og’irligi 
bilan 
cho’zilgan 
prujinaning 
elastiklik 
kuchi 
muvozanatda ekanligini e’tiborga olamiz 
Agar spiralli prujinani cho’zib, yukchani nuqtaga 
siljitib qo’yib yuborsak, u holatda yukcha yuqori va 
pastga qarab tebrana boshlaydi. Demak, 
vaqtda, 
yukcha nuqtada bo’lganida yukchaga ta’sir etuvchi 
kuchni quyidagicha ifodalaymiz: 
Bu yerda 
prujinaning elastiklik kuchi, u 
yukning siljishiga ( ) ga proportsionaldir. 
Agarda prujinali mayatnikning garmonik tebranishini hisobga olsak, (9.17) - ifodani (9.4) – 
ifoda bilan solishtirib quyidagi tenglikka ega bo’lamiz: 
Prujinali mayatnikning tebranish davri quyidagiga teng bo’ladi. 
Fizik mayatnik. 
Fizik mayatnik – bu og’irlik markazi 
nuqtadan 
o’tgan, 
o’q markazi atrofida tebranadigan jismdan 
iboratdir (6 - rasm). 
Bu yerda 
tebranish o’qi markazi, 
tebranayotgan 
massali jismning og’irlik markazi, 
jismning 
og’irlik kuchi, 
fizik mayatnikning yelkasi. 

---

Agar mayatnik kichik burchakka og’dirilsa, mayatnikka qo’yilgan kuch momenti 
ga teng bo’ladi. Aylanma harakatning asosiy qonunini 
(9.19) – ifodaga tenglashtirasak, quyidagi ifodaga ega bo’lamiz 
Bundan fizik mayatnikning tsiklik chastotasi 
ga teng bo’linishi ko’rinib turibdi. Fizik mayatnikning tebranish davrini quyidagicha ifodalash 
mumkin: