Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

amplitudasi deyiladi. Kamerton qanchalik katta amplituda bilan tebransa, 
Tovush kattaliklari

---

VI bob. Tovush hodisalari
164
164
undan chiqadigan tovushning qattiqligi shuncha 
katta  bo‘ladi.  Tovush  energiyaga  ega.  Agar  tovush 
energiyasi ma’lum kattalikdan kichik bo‘lsa, inson 
unday tovushlarni eshitmaydi. Bu quyi chegara 1 m
2
 
yuzaga to‘g‘ri kelgan tovush quvvati 0,000001  mkW 
deb belgilangan. Birlik yuzaga to‘g‘ri kelgan tovush 
quvvati 1 W/m
2
 ga borganda, inson qulog‘ida 
og‘riq  sezadi  va  tebranishlarni  tovush  sifatida  qabul  qilmaydi.  Tovushning 
qattiqligi 1858-yilda nemis fi ziklari  V. Veter va G. Fexner tomonidan 
tavsiya qilingan qonun asosida aniqlanadi. Inson sezadigan tovush 
qattiqligining quyi chegarasi Bell deb belgilangan. Bu birlik telefonni 
ixtiro qilgan G. Bell sharafi ga qo‘yilgan. Og‘riq sezish bo‘sag‘asini 130 dB 
deb qabul qilingan (1 detsi bel = 1dB = 0,1 B). Shunga ko‘ra sekin suhbatniki 
40 dB, shovqinniki 80 dB, samolyotniki 110–120 dB ga teng. Tovushning 
balandligini mexanik va elektr qurilmalar yordamida kuchaytirish 
mumkin. Masalan, karnaydan chiqayotgan ovozni bir tomonga yo‘naltirib, 
tarqalish yuzasi kichiklashtiriladi. «Rupor» (123-rasm) ham shunday 
tovushni yo‘naltirib beradi. Qadimda tovushni kuchaytirib beruvchi 
apparatlar bo‘lmaganida, «qulog‘i og‘ir» odamlar ruporni qulog‘iga qo‘yib 
eshitganlar.