Metrologiyaning asoslari

Chizmalarda yuza g‘adir-budirligini belgilanishi

D etalning o‘lchami belgisini yuza g‘adir-budirligi belgisidan farqlash uchun maxsus belgilar qabul qilingan. G‘adir-budirlikni ko‘rsatish uchun 3 ta belgi isblatiladi. Asosan, g‘adir-budirlikni ko‘rsatish uchun 60° burchak belgisi shaklidan foydalaniladi. Bir burchakning cho‘qqisi yuza tomon yo‘naltirilgan. Uning yon tomonlari ham yuzaga nisbatan 60° da joylashgan.

1.Eng ko‘p ishlatiladigan belgi bo‘lib, u sirtning qanday usul bilan hosil qilinganligini hisobga olmaydi.

2. belgi qo‘yilgan yuzaning g‘adir-budirligi detaldan material kesish bilan (qirqish, jilvirlash, frezerlash, parmalash) hosil qilinishini ko‘rsatadi. Ba’zan ishlov berish tavsiya etilgan turini ham ko‘rsatish mumkin.

3. belgi ikki maqsadda ishlatiladi. Birinchi holda bu belgi xuddi ko‘rsatilgandek qo‘yilsa yuza umuman ishlanmasligini bidiradi, ya’ni bu chizmada yuza g‘adir-budirligi me’yorlanmaydi, bunda belgi yoniga g‘adir-budirlik parametri ko‘rsatilmaydi. Ikkinchi holatda, belgi qo‘yilgan sirtga ishlov berishni material kesilmasidan (quyma, kovsharlash, shtampovkalash, prokatlash) amalga oshirilishi kerak. Bunda belgi yonida hamma vaqt g‘adir-budirliklarning bironta belgisi ko‘rsatilishi kerak.

Endi yuza g‘adir-budirligini belgilashga doir bir nechta misollar keltiramiz:

1. —yuza g‘adir—budirligi ra mezoni bilan o‘lchanib uning miqdori 6,3 mkm dan oshmasligi kerak.

—bo‘lsa, bunda rz mezoni bilan g‘adix —budirlik ba - holangan bo‘ladi.

2. —Belgida eng tepada, avval, vertikal keyin qadamiy parametrlar ko‘rsatiladi, ya’ni ra 0,1 mkm dan katta bo‘lmasligi, Rmax 0,5 mkm dan, sm esa 0,063 mkm dan katta bo‘lmasligi kerak.

3. — G‘adir - budirlik 0,25...0,32 mkm Ra mezoni bo‘yicha bo‘lishi kerak.

—G‘adir—budirlik Ra kriteriyasi bo‘yicha 1 mkm dan 20% og‘ishi mumkin, ya’ni 0,8...1,2 mkm gacha.

—Rz q72...80 mkm.

—G‘adir—budirlik q0,08 mm asos uzunligida Ra ≤ 0,32 bo‘lishi kerak.
C Hizma o‘ng burchagida belgi bo‘lsa, chizmadagi detalning hamma sirtlari bir xil Rz 32 mkm g‘adir — budirlikka ega. Agar chizmada detal­ning ayrim joylari boshqa miqdordagi g‘adir—budirlikka, masalan Ra — 3,2 yoki Ra — 6,3 bo‘lsa, unda bu miqdorlar chizmada o‘z joyida ko‘rsatiladi, qolgan yuzalar Rz 32 ekanligi esa ma’lum. SHunda burchakka qo‘shimcha ( ) belgi kiritiladi.

Bir xildagi notekislikning ko‘rsatilishida detalning hamma yuzaliklari uchun ifodani chizmaning o‘ng tomondagi yuqori burchagida qo‘yiladi va tasvirga tushirilmaydi.

Notekislik namunasi plastinkadan iborat bo‘lib, uning yuzaliklarining bittasiga namunali notekislik bilan ishlov beriladi va Ra parametri bo‘yicha profilometrda attestatsiyadan o‘tkaziladi. Plastinkalar 4 ta donadan qilib turkumga yig‘iladi, bunda ular shunday tanlanadiki, qo‘shni plastinkalarda Ra mohiyatlari ГОСТga ko‘ra jadvalda berilgan kattalikka farq qiladi.

O‘lchovning shupli vositalari - profilometrlar va profilograflar keng ommalashgan. Ra parametrini induktiv datchik bilan kontaktli o‘lchash uchun mo‘ljallangan, notekislik mohiyati mkm larda raqamli indikatsiyalanadigan 296 modelli profilometr shularga kiradi. Asbob diametri 6 mm va undan ortiq bo‘lgan, 130 mm gacha chuqurlikka ega teshiklarning yuzasidagi notekislikni o‘lchashga imkon beradi.

252 modelli profilograf-profilometr hamma parametrlari bo‘yicha notekislikni o‘lchashning eng zamonaviy vositasi hisoblanadi, u datchikning induktiv o‘zgartiruvchisida o‘rnatilganining tebranishlarini tok kuchlanishi tebranishlariga o‘zgartirish uslubi bo‘yicha amal qiladi. Profilogramma bo‘yicha Rz va Z parametrlarining kattaligi aniqlanadi.

Bu asbob Ra , Rmax , Sm va tp , shuningdek, Hmax va Hmin parametrlarining sonli mohiyatlarini o‘lchaydi va ko‘rsatadi. O‘lchov diapazoni - Ra - 0,02 mkm dan 100 mkm gacha.