Metrologiyaning asoslari

1-rasm. Qamrovchi va qamraluvchi detallar va o‘lchamlar

Mashinalar detallarining birikmalari uchun joizliklar va o‘tqazishlar tizimining tuzilishi uslubiyoti
O‘lchamlarning ГОСТ 25346-82 bilan belgilangan o‘tkazadigan va o‘tkazmaydigan chegaralari degan tushunchalari mavjud bo‘lib, ular quyidagilarni anglatadi:

O‘tkazadigan chegara detal materialining maksimal miqdoriga, ya’ni: val uchun yuqori chegaraga va teshik uchun pastki chegaraga to‘g‘ri keladi. O‘tkazmaydigan chegara - buning aksidir.

Joizliklar va o‘tqazishlar tizimining funksional talablarini bajarish uchun teshik va val uchun chegaraviy o‘lchamlar tegishli ravishda belgilanishi lozim. Teshik uchun-to‘g‘ri tasavvur qilinadigan silindrning eng katta diametri, u teshikka shunday joylashtirilishi kerakki, bunda uning chiqib turgan nuqtalari bilan mahkam birikib turishi va o‘lchamning o‘tkazmaydigan chegarasidan oshmasligi kerak. Val uchun-to‘g‘ri tasavvur qilinadigan silindrning eng kichik diametri, u teshikning atrofida shunday joylashtirilishi kerakki, bunda u teshik yuzasining chiqib turgan nuqtalari bilan mahkam birikib turishi va o‘lchamning o‘tkazmaydigan chegarasidan kam bo‘lmasligi kerak.

U yoki boshqa parametrning eng yuqori va pastki og‘ishlari yoki yo‘l qo‘yiladigan eng katta yoki eng kichik mohiyatlar o‘rtasidagi farq joizlik deb ataladi va T harfi bilan belgilanadi, ya’ni TD = ES-EI yoki Td = es-ei.

Joizlik har doim musbat kattalikdir va u turkum (partiya) dagi yaroqli detallarning haqiqiy o‘lchamlarining yo‘l qo‘yiladigan tarqalish maydonini, ya’ni tayyorlashning berilgan aniqligini belgilaydi. Soddalashtirish maqsadida joizliklar joizliklarning maydoni shaklida ifodalanadi, bunda buyumning o‘qi har doim chizma ostida joylashgan bo‘ladi.

Boshqacha aytganda, joizlikning maydoni - bu uning grafik tasvirlanishida nullik liniyaga nisbatan eng yuqori va eng past og‘ishlar bilan chegaralanadigan maydondir. Nominal o‘lchamga muvofiq keladigan va o‘lchamlarning og‘ishlari uchun asos qilib olinadigan (yuqorigisi - musbat, pastkisi - manfiy) liniya nullik liniya deb ataladi.