Metrologiyaning asoslari

O‘zaro almashinuvchanlik turlari
Buyumlarning o‘zaro almashinuvchanligi deganda buyumlar, ularning qismlarining ko‘p sonli nusxalaridan har qanday bittasidan foydalanishda ularni boshqa bir tipdagi nusxa bilan teng tarzda almashtirish mumkinligiga doir xususiyat tushuniladi.

Xar qanday mustaqil tayyorlangan, berilgan aniqlikka ega bir tipdagi detallarni sifatning hamma parametrlari bo‘yicha talablarga rioya qilgan holda uzellar qilib, uzellarni agregatlar qilib va shu kabi moslamasdan yig‘ish mumkinligini ta’minlaydigan to‘liq o‘zaro almashinuvchanlik keng tarqalgan.

Detallar va yig‘ma birliklarning o‘lchamlari, shakli, mexanik, elektrik va boshqa tavsifnomalari tayyorlanganidan keyin berilgan chegaralarda bo‘lsa va yig‘ilgan buyumlar texnik talablarga javob bersa, shunday qilinishi mumkin va bu pirovard natijada o‘zaro almashinuvchanlikni ta’minlashning eng muhim asosiy sharti hisoblanadi va o‘zaro almashinuvchanlik prinsipi deb ataladi.

To‘liq o‘zaro almashinuvchanlikda yig‘ish jarayoni soddalashadi va detallarning asosan unchalik yuksak malakaga ega bo‘lmagan ishchilar tomonidan oddiy biriktirib chiqishidan iborat bo‘ladi. Bundan tashqari, yig‘ish jarayonini vaqtga qarab normalashtirish, ishning zaruriy sifatini belgilash, potokli uslubni qo‘llanish, buyumlarni tayyorlash va yig‘ish jarayonini avtomatlashtirish, zavodlar o‘rtasidagi kooperatsiyadan foydalanish mumkin bo‘ladi.

Tashqi o‘zaro almashinuvchanlik, ya’ni sotib olinadigan va kooperatsiyalashtiriladigan buyumlar va yig‘ish birliklarini foydalanishga doir ko‘rsatkichlariga, shuningdek, biriktiruvchi yuzaliklarining shakli va o‘lchamlariga qarab o‘zaro almashtiruvchanlik degan tushuncha ham mavjud.

Ichki o‘zaro almashinuvchanlik buyumning ichiga kiradigan detallar, yig‘ish birliklari va mexanizmlariga ta’alluqlidir.

Masalan, tebratish podshipniklarida tebranish jismlari va xalqalar ichki o‘zaro almashinuvchanlikka egadir.