“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”

1. ISHNING MAQSADI
1.1.
O‗lchash vositalariga aniqlik klassini berish maqsadida qiyoslashlarni bajarish tamoyilini 
o‗rganish.
1.2.
Test o‗zgartirishlari asosida o‗lchash xatoliklarini tuzatish usullarini tadqiqot qilish.
2. QISQA NAZARIY MA’LUMOTLAR
Ma‘lumki, o‗lchash qurilmasining statik tavsifi tenglama bilan beriladi:
 
 
 
 
y = F(x) 
(1)
bu yerda 
y 
va 
x
, mos holda, kirish va chiqish fizik kattaligi.
Umumiy holda funksional bog‗lanish 
(1) 
nochiziqli hisoblanadi va tenglama ko‗rinishidagi 
to‗g‗rining kesmalari bilin almashtiriladi.
 
 
 
y = bx+c 
(2)
bu yerda:
b
va 
c 
koeffitsientlar, o‗lchash vositasidan foydalanish jarayonida ular doimiy bo‗lib qolmaydi.
b
– 
koeffitsient qiymatining o‗zgarishi xatolikning multiplikativ tashkil etuvchisini 
xarakterlab, u vaqt o‗tishi bilan qator sabablarga ko‗ra o‗zgaradi. Xususan, ta‘minlovchi 
kuchlanishning nobarqarorligi, pribordan foydalanish sharoitining o‗zgarishi, elektron 
sxemalar ish tartibining o‗zgarishi, ―radiokomponentlar‖ning ―qarishi‖, o‗lchash vositasi 
alohida qismlarining noaniq tayyorlanishi va boshqa sabablarga ko‗ra.
c
– koeffitsient ―0‖ning o‗rgatish xatoligini tavsiflaydi. 1-rasmda xatolik
namoyon bo‗lishining ikki turi ko‗rsatilgan.
Birinchi holda (1.a-rasm) 
y=bx
o‗zgartirish o‗zgarmas absolyut xatolik bilan amalga 
oshiriladi, uning maksimal kattaligi uzlukli chiziqlar bilan chegaralangan. Bu additiv tashkil 
etuvchsi ―0‖ning xatoligidir. Ikkinchi holda (1.b-rasm) absolyut xatolik kattaligi o‗lchanayotgan 
kattalikning joriy qiymatlariga proporsionaldir.
Xatolikning bunday namoyon bo‗lish xarakteri sezgirligi yoki multiplikativ xatolik deyiladi.
Tajriba shuni ko‗rsatadiki, ko‗rsatkich hisobi ko‗plab o‘lchash vositasilarda 
y=bx
o‗zgartirish 
additiv xatolik bilan amalga oshiriladi. Bu xatolik asosan elektromexanik o‗lchash o‗zgartkichning 
tayanchlaridagi quruq ishqalanish hisobiga yuzaga keladi. Ushbu holda o‗lchash vositalarining 
xatoliklari