Metodologiyasi

D ed u k tiv -in teg ra l m od ellash tirish
— v o qealarning xususiyatlari 
va koMamidan hosil boMgan um um iy tu sh u n ch alar va xulosalar 
yordam ida tadq iq o tchi tasavvurida tarixiy ja ray o n n i tarkibiy ji­
h atd an sh ak lini shakllantirish .
D ed u k siya 
- (lotin tilid a «deduction* - ajratib olish, yuzaga 
ch iqarish) m antiqiy q o n u n iy atlar asosida b ir fikrdan ikkinchi bir 
fik rn i ajratib olish, sh ak llan tirish , u m u m iy holatdan xususiy xu- 
losalarga kelish, xususiy xulosalar chiqarish. D eduksiya - tarix 
fan id a um um iy voqelik tark ib id an alo h id a xususiy jih a tla rn i (vo- 
q elik larn i) ajratib olish. U m um iy h olatdan xususiy xulosalarga 
kelish yoki xususiy x u lo salar chiqarish.
D eterm in izm
— (lotin. «aniqlaym an») — m oddiy va m a’naviy 
o lam h o d isalarin in g obyektiv q o n uniyatli o ‘zaro aloqadorligi va 
bogMiqligi, narsa va ho d isalarn in g sababiy bogManishlari h aq id a­
gi falsafiy ta ’lim ot. N arsa va h o d isalarn in g sababiy bogManish­
lari haqidagi m aterialistik ta ’lim ot. D e te rm in iz m n in g m arkaziy 
o 'z ag in i sababiyatning, ya’ni ho disalar o ‘rtasida b ir hodisa (sabab) 
m uayyan sh aro itlard a m u q arra r ravishda boshqa hodisani (oqi- 
b atn i) keltirib ch iq arad ig an aloqadorlik m avjudligi haqidagi qoi- 
da ta sh k il qiladi. D e te rm in iz m n in g aksi in d eterm in izm boMib, u 
u m u m a n sababiyatni yoki loaqal u n in g um um iy xususiyatini tan 
o lish n i rad etadi. Tarix fanida d eterm in izm (sababiylik) tam oyi­
li fransuz va nem is o lim la ri to m o n id an ilgari surilgan. U lar tarix 
faqat taso d iflard an iborat degan g‘oyaga qarshi chiqqanlar. Sa­
babiylik tam oyili tarixiy voqelikning o ‘z sababiga egaligiga e ’tibor