Metodologiyasi



Download 6,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet161/386
Sana01.02.2022
Hajmi6,88 Mb.
#420875
1   ...   157   158   159   160   161   162   163   164   ...   386
Bog'liq
Tarix fani metodologiyasi

Shunday 
ta rix ch ilard an yana biri an tik davrda yashab ijod qil- 
n yunon tarixchisi D io d o r (m ilo d d an avvalgi 9 0 -2 1 -y y ., Sitsili- 
y a g a
q arashli A rgiriya sh ah ri) bo 'lib, yirik tarix ch i o lim sifatida 
«Tarixiy kutubxona» nom li 40 kito b d an iborat asar yozib q o ld ir- 
gan. Bu tarix c h ilar o ‘z q arash la rid a insoniyat taraqqiyotida aso - 
san ta rix n i h arak a tlan tiru v ch i kuch sifatida tavsiflagan bo 'lsalar, 
Avgustin dinga e ’tiqod qiluv ch ilar q ara sh la rin i aks ettirg an holda 
ilohiy davlat tarix i falsafasini yaratdi. Avgustin q arash larig a ko'ra 
jam iyat va inso niyatn in g taraqqiyoti ilohiy m azm u n g a ega b o 'lib, 
u xristian cherkovi va u n in g faoliyati m isolida davlat va u n d a so ­
d ir bo'layotgan barcha ja ra y o n la r avvaldan belgilab qo 'y ilg an ilo ­
hiy qo n u n iy atlar asosida am alga oshib boradi va b o sh q alar bu 
jarayonga ta ’sir etishi m u m k in em as (ilojsiz), m azm u n id ag i ilohiy 
davlat tarix falsafasini ilgari surgan edi. K eyinchalik A vgustinning 
izdoshlari ta rix n i ilohiylashtirishga, tarixiy ta fa k k u rn i va ta rix n i 
ilohiy ta fa k k u r orqali idrok etish va tush u nishg a ch aq ird ilar. Bu 
q arash lar asosida keyinchalik apologetika tu sh u n ch asi, ya’ni ta ­
rixiy voqealarn in g va ja ra y o n la rn in g barchasi o ld in d an belgilan- 
gan va m a ’lum qonuniyatlarga asoslangan holda so d ir b o 'lad i d e ­
gan teologik tu sh u n ch an in g paydo bo'lishig a asos b o 'ldi. T arix n i 
bu ta rz d a tu sh u n ish va ang lash X V III asrgacha h am o ‘z a h a m i- 
yatini yo'qotm adi. Bu davrga kelib fan so h alarid a va u la rn i il­
miy tu sh u n ish borasida b ir q ato r yangi tu sh u n ch alar va q a ra sh ­
lar sh ak llan ib bordi. U la r o rasid a ta rix va uni tu sh u n ish borasida 
ham bir q ato r m ak tab lar yuzaga kela boshladi va bu jaray o n X IX
asrn in g ik kinchi yarm i - XX asr o 'rta larig ac h a davom etdi.
T arixni anglash va u n i bilish n azariyasin in g sh a k lla n i­
shi borasida m a’lum m a’nodagi jiddiy q a rash la rn i ilgari surgan 
n azariyach ilardan biri nem is faylasufi va «absolyut idealizm » 
tizim in in g asoschisi G eo rg V ilgelm F rid rix G egel (1770-yil 27-av- 
gust, S h tu tgart —1831-yil 14-noyabr, Berlin) edi. G egel d u n y o - 
V|y aql-zakovat, u m u m in so n iy tafak k u r, insoniyat x a tti-h a ra k a - 
ti va aql-idro ki uyg'unligi asosida yuzaga kelgan, ong va ta fa k k u r 
hukm ron b o 'lgan yaxlit bo rliqni tarix deb tu sh u n tirad i.
181


G eg eln ing ta rix n i anglash va bilish borasidagi fikrlari bilan 
ta rix falsafasi va uni bilish, anglashga yo‘naltirilgan falsafiy qa­
rash lar sh ak llan ish in in g yangi bosqichini boshlab berdi. Gegel 
ta rix falsafasiga hayot q o n uniyati, m a’naviy sh akllanish jarayoni 
\
va inson rivojlanishining m a’naviy ehtiyoji sifatida qaradi. U ning 
qarash lari ta rix — in so n ta fa k k u rin in g , m a ’naviy-ruhiy va axlo- I
qiy kam olo tinin g m ah suli degan xulosaga kelishga im kon berdi. 
I
F.Bekon tarixiy haq iq atn i aniqlashda eng avvalo tadqiqot 
obyekti o'rganilayotgan p red m et yoki ho d isan in g aynan o ‘zi em as, 
balk i, u n in g m ohiyati va uni yuzaga chiqaruvchi oddiy tabiiy 
o m illa r bo'lishi sh artlig in i ta ’kidlasa, E .K ondilyak bilishni eng 
oddiy — his etish va fikrlash orqali am alga osh irish kerak, degan 
fik rn i ilgari suradi. A ksariyat n azariyotchilar o 'zlari ta k lif qilgan 
va nazariy jih a td a n asoslab bergan uslublari haqiqatni anglash va 

bu bo rad a h a r qanday xatoliklardan xoli bo 'lish d a asosiy ekanli- 
gin i ta ’kidlab o 'tg an lar. E ng asosiysi bu g'oyalar va yondashuvlar 
aksariyat hollarda biri ik k in ch isin i to'ldirib , m ukam m allash tirib
kelsa, boshqa ho latlarda tarix iy haqiqatni anglashda eng m aqbul 
yo'l va uslubni ta n lab o lish im koniyatini ta ’m inlaydi.
N .Jo 'ray ev n in g
fik rich a, 
«Tarix 
-
ta fa k k u r 
m ahsuli. 
O 'tm ish im iz d a b o 'lg an h a r bir hodisa, m a'lu m m a’naviy-ruhiy, 
ijtim oiy-siyosiy m u h it ta ’sirida yuz bergan. U nga n azar solgan- 
d a, voqealar zam iridagi m an tiq , falsafa, ru h iy at, siyosat, iqti- 
sod, q o 'y in g k i, h ar b ir d av rn in g o'ziga xos sh u k u h i-u tashvish- 
lari, sevinch-u iztiroblari ko'zga yaqqol tash lan sin . O n g im iz va 
sh u u rim izg a m u sta h k a m ro q o 'm ash sin . A na shun da kishini fikr- 
lashga, o 'tm is h n i idrok qilib, kelajakni aql yo'rig'i bilan belgilash- 
ga yordam beradi. T arix n in g tafak k u r m ahsuli va ulug' m urabbiy- 
ligi, oliy qadriyat ekanligi an a shu bilan belgilanadi...
T arixga to 'g 'ri y on dashish, uni to 'g 'ri tu shu nib, to 'g 'ri tadqiq 
etish uchun biz o 'z im iz n i tarixiy taqdirga q o 'sh ib y u b o rish im iz
u n in g ichida yash ash im iz kerak. A na shunda u n in g tirik lig in i, 
yaxlitligini tu sh u n a m iz, b u tu n ko'lam i va miqyosi bilan qam rab 
o lam iz, m ohiyatini anglab yetam iz. Tarixiy ta q d ir bilan taqdir-
182



Download 6,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   157   158   159   160   161   162   163   164   ...   386




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish