Metodologiyasi



Download 6,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet110/270
Sana14.04.2022
Hajmi6,88 Mb.
#549663
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   270
Bog'liq
Tarix fani metodologiyasi

Empirizm 
— nazariy um um lashtirishni inkor qilib, hissiy 
idrokni, tajribani bilishning birdan bir manbayidir deb biladigan 
falsafiy yo'nalish, nazariyadan ko'ra amaliy faoliyatga ko'proq 
moyil bo'lishlik, am aliy faoliyatga moyillik.
140


TARIXIY 
DALIL VA U N IN G INTERPRETATSIYASI
Tarixiv dalil va uning interpretatsiyasi. Dalil. Tushuncha to'g‘risi-
dazi bahslar. X lX asrda dalilga sig‘inish. Dalil tadqiqotlarining nati-
. i interpritatsiyaning «yumshoqligi» va dalilning *mustahkamligi».
Dalilning haqiqiyligi va uni anglash. Dalilning guruh lari va xususi­
yati bo'yicha mohiyati. Tarixiy borliq dalillar in ing turlari. Tarixiy
dalil tizimi, tarixga ta ’sir etish omillari va mohiyati.
Tarixiy dalillarni aniqlash va ularning interpretatsiyasi zam o­
naviy tarix tadqiqotlarining asosiy om illaridan biri sanaladi. Ta­
rixchi nafaqat professional m ahoratga ega bo‘lishi kerak, balki 
tarixiy dalil yuzasidan o‘zining ilmiy qarashlariga ham ega boMi- 
shi (qay tarzda qoMlanilishi, tahlili qilinishi va dalillarni inter- 
pretatsiyalashi) talab etiladi. Tarix fani mavjud boMgan barcha 
davrlarda «tarixiy dalil* tushunchasi yuzasidan bahs va m uno- 
zaralar ham doimiy ravishda mavjud boMgan. Bu haqda fikr- 
lar shunchalik ko‘pki, ularni tarixiy ijodni shakllantirib beradi- 
gan «gMshtchalar»dan boshlab, tafakkur orqali shakllantiriladigan 
tasaw urlargacha ko‘rish m um kin. Biroq bu bahslar va m uno- 
zaralar asoslanmagan quruq safsatalar emas, balki um um iy ho- 
latda tarixiy tafakkurni m ukam m allashtirib, yangi yondashuv- 
lam ing yuzaga kelishi va tarixiy tadqiqotlarda yangi uslublarning 
qoMlanilishiga yoM ochib berdi.
Dalil tushunchasi tarixshunoslik nuqtayi nazaridan alohida 
maqomni, alohida ta ’rifni, o ‘ziga xos qoidani talab qiladi. Ta­
rixchi dalil va va uning o'ziga xos jihatlariga jiddiy yondashishi 
lozim. H ar qanday tadqiqot jarayonida tarix tadqiqotchisi shun­
day holatlarga duch keladiki, bunda tarixiy tadqiqot mavzusidan 
kelib chiqqan holda amalga oshirilayotgan tadqiqotning mohiya- 
ll> uning ilmiy asoslanganligi dalillarga bevosita bogMiq boMadi. 
Bunda tadqiqotchi maMum bir tarixiy jarayon, voqelik yoki hodisa 
haqidagi xulosalarni isbot qilish, yoki aksincha uni inkor qilish
uchinchi holatda esa o ‘z ilmiy xulosasini inkor qilib boMmaydigan 
holatda ko'rsata bila olishi va isbotlay olishida bevosita dalilga
141


asoslanadi, o ‘z-o ‘zidan bu jarayonda dalil o ‘ta m uhim ahami- 
yat kasb etadi. Shunday ekan, savol tug‘iladi, dalilning o‘zi ni­
m a, tarixiy dalil qanday bo‘ladi, dalilni qanday tushunish lozim’
Tarix fani o ‘zin ing b ir necha m ing yillik taraqqiyot 
voMida 
tarixiy dalilga boMgan m unosabatni aniqlashtirib olish uchun 
b irm uncha m urakkab, ilm iy tafakkur, ilm iy bilish va ilmiy xu- 
losalar chiqarish tajribalarini o ‘tadi. Tarix fanining ibtidosida 
tarix ch in in g vazifasi asosan dalillarn i yig‘ish boMgan. Og'za- 
ki m anbalar, afsonalar, rivoyatlar dastlabki vaqtlarda o'tm ishni 
tasvirlab beruvchi asosiy om illar boMgan boMsa, tarix fanining 
taraqqiyoti jarayonida dalil va unga boMgan m unosabat, dalilni 
tarix faniga va tarixiy voqealam ing asoslab berilishiga jalb etili- 
shi ham jiddiylashib, m urakkablashib bordi. A niq va muayyan 
so d ir boMgan tarixiy jarayon yoki hodisa haqida aniq dalillarni 
topish tarixchi oldidagi asosiy vazifalardan va m uam m olardan 
biriga aylandi.
Asosiy m uam m olardan yana biri dalilni izohlab berish edi. 
A sta-sekinlik bilan dalil va uning izohi borasidagi fikrlar, qa- 
rashlar, yondashuvlar shakllana boshladi va ayni vaqtda ularning 
turli xilligi bu tu shunchalar o'rtasidagi ziddiyatlarning yuzaga ke- 
lishiga ham sabab boMdi.
XIX asrda daliln ing «ilohiylashtirilishi*, dalilga «sigMnish* ho- 
latlari ro‘y berdi. D alillarning aniqlanishi va qoMlanilishi vazifa­
si m anbalarning tanqidiy tekshiruvi orqali am alga oshirildi. Da­
lil tushunchasi ostida real tarixiy voqelikni aks ettirib, tasvirlab 
beruvchi ishonchli bilim tushunildi. D alillarga fanning ishonchli 
obyektiv asosi sifatida m unosabatda boMindi, dalillarni tavsiflab 
tarixiy jarayonni um um lashtirishga e ’tibor qaratildi. Nemis tarix­
chisi D .R ankening ta ’kidlashicha, «tarixni qanday sodir boMgan 
boMsa, shundayligicha yozish kerak*.
Pozitivistlar dalillarni um um lashtirishga ishonchsizlik va 
shubha bilan qarab, uni tarixchining subyektiv qarashlari m ahsu­
li deb hisobladilar. Natija em pirizm ning yuzaga kelishi va da­
lillarning m utlaqlashtirilishiga (absolyutlashtirilishiga) olib keldi.



Download 6,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   270




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish