Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

Фролова E.A. История арабо-мусульмане кой философии. Средние в.а
и современность: Учебное пособие. — М., 2006. С. 114.
104
m u m k in . 
Biroq ayni vaqtda tarixchidan tarixiylik tam oyilini unu-
tib 
q o
y m a s lik
talab etiladi.
Tarixiy taqqoslash uslubini qoMlashda bir qator cheklanish- 
larga 
duch kelish m um kin. Bu uslub real voqelikning turliligi- 
ni tushunishga imkon bersada, konkret shakldagi xususiyatini 
ko'rsatib berolmaydi. Shuningdek, tarixiy taraqqiyot sur’atining 
tadqiqida ham tarixiy taqqoslash uslubidan foydalanish m aqsad- 
ga muvofiq emas. M azkur uslubning rasm an (shunchaki qoMlash, 
qo'llanishi «kerak» bo'lganligi uchun qo‘llash) qo‘llanilishi xa- 
toliklarga olib kelishi, ko‘pgina tarixiy hodisalar m ohiyatining 
noto‘g‘ri talqiniga va tavsiflanishiga olib kelishi m um kin. Tari­
xiy taqqosldash uslubidan boshqa tadqiqot uslublari bilan birga- 
likda foydalanish m um kin. Afsuski, tarixchilar tom onidan tarixiy 
taqqoslash uslubi ko‘p hollarda analogiya va solishtirish bilangi- 
na qo'llaniladi, u tadqiqotlar jarayonida to‘liq yuqoridagi ko‘rsa- 
tib o‘tilgan jihatlarini inobatga olgan holda kam dan kam qo‘lla- 
niladi.
«...so‘z va e’tiqodlarini bir-biriga solishtirish bilan bilinadi. 
Ana shu aytib o‘tganim haqiqiy maqsadga yetkazuvchi eng yax­
shi yo‘l va bunga dog* tushuruvchi shak-shubhani yuvib tashlash 
uchun eng kuchli yordam chidir*1.
Bunda Beruniy mavjud axborotni yoki dalillarni bir-biriga solish­
tirish orqali, ya’ni tarixiy taqqoslash usuli yordamida aniq natijaga 
enshi mumkinligini, bunda asosiy masala turli manbalanda uchragan 
axbonotning turlichaligi va ulardagi bir-biridan farqlanuvchi jihatlari, 
ixtiloflami imkon qadar kamaytirish va tadqiqot oldiga qo'yilgan aniq 
maqsadga yo‘naltirilgan eng ishonchli ma’lumotlami yoki dalillarni 
ajratib olish lozimligigi ko'rsatib o'tmoqda. Bu so'zlardan ko'rish mum- 
kinki, zamonaviy tarix fani tadqiqotlarining eng asosiy uslublaridan bi- 
n - tarixiy taqqoslash uslubining asosiy mohiyati X asndayoq Abu Ray­
hon Beruniy tomonidan ko'rsatib berilgan va keyingi o‘n asr davomida 
tarix tadqiqotlarida, tarixnavislikda qo'llanilib kelingan.