Metallurgiya

Shlakning ajralishi.
Pechga flyus sifatida kiritilgan ohaktosh (CaCO
3
) 
900ºC haroratli zonada CaO va CO ga parchalanadi. CaO raspar zonasi yaqinida 
SiO
2
, Al
2
O
3
, FeO va boshqa begona jinslar bilan birikib dastlabki shlak ajrala 
boshlaydi, u o‘txona tomon oqa borib yuqori temperaturada qizib koks kulini, 
qayrilmay qolgan oksidlar va begona jinslarni o‘zida eritadi. Shlakda juda oz 
miqdorda FeO bo‘ladi. 
Temirning qaytarilishi va shlak hosil bo‘lish jarayonlarining ma'lum ketma - 
ketlikda 
kechishi 
ajraluvchi 
shlakning 
kimyoviy 
tarkibi, 
suyuqlanish 
temperaturasiga bog’liqdir. Masalan, Mn qaytarilib, cho‘yanga o‘tadi. Agar 
tarkibida Si ko‘proq bo‘lgan cho‘yan olinadigan bo‘lsa, aksincha, shlakda ohak 
miqdori kamroq bo‘ladi. 
Shlakning muhim harakteristikalaridan biri asosli va kislotali oksidlarning 
o‘zaro nisbatlaridadir: (CaO + MgO) : (SiO
2
+ Al
2
O
3
) va bu nisbat cho‘yanlar 
ishlab chiqarishda 0,9 - 1,4 oralig’ida bo‘lishi lozim. 
Nazorat savollari 
1.
Domna pechida kechadigan fizika-kimyoviy jarayonlarni gapirib bering.
2.
Domna pechi mahsulotlari va domna pechining tuzilishi to‘g’risida 
ma’lumot bering.
3.
Domna pechi qanday qismlardan iborat?

---

68 
17-Ma’ruza. PO‘LAT ISHLAB CHIQARISH TO‘G‘RISIDA UMUMIY 
TUSHUNCHALAR 
 
Reja:
1.
Po‘latning tarkibi.
2.
Po‘lat ishlab chiqarishning bosqichlari.
3.
Kislorod – konverterlarda po‘lat olish usullari 
Tarkibida uglerodning miqdori 1,5% atrofida bo‘lgan temiruglerodli 
qotishma po‘lat deb nomlanadi. Agar po‘latning tarkibida uglerodning miqdori 
oshsa, po‘latning qattiqligi va mo‘rtligi oshadi. Po‘lat ishlab chiqarishning asosiy 
xomashyosi – po‘lat lomi (temir-tersak chiqindilari) va qayta ishlanuvchi cho‘yan. 
Po‘latning tarkibida uglerod va qo‘shimchalarning miqdori, cho‘yanga 
nisbatan ancha past miqdorda bo‘ladi. Shu sababdan, cho‘yandan po‘lat olishning 
asosiy metallurgik vazifasi, bu cho‘yan tarkibidagi qo‘shimcha va uglerodni 
oksidlab, ularni gaz yoki shlak fazasiga o‘tqazish orqali kamaytirishdan iborat. 
Po‘lat eritish pechlarida, kislorodni cho‘yan bilan ta’sirlashuvi natijasida, 
birinchi bo‘lib temir oksidlanadi. Temir bilan birga fosfor, kremniy, uglerod va 
marganets oksidlanadi. Yuqori haroratlarda hosil bo‘lgan temir oksidi, o‘zining 
kislorodini temirdan faol bo‘lgan qo‘shimchalarga beradi va ularni oksidlaydi.
Po‘lat ishlab chiqarilishi uchta bosqichda olib boriladi.