Metallurgiya kOmBinatı nawayi mámleketlik kánshilik instituti

Qattı plastmassa shıǵındılardı qayta islew máseleleri.
Aqırǵı jıllarda respublikamızda hám wálayatimizdıń barlıq shirkat hám fermer xojalıqlarında shigitti plyonka astında egiw texnologiyası engizildi. Onıń ushın qalınlıǵı 20 -100 mkm hám eni 60 sm bolǵan polietilen plyonkalardan paydalanıladı. Bunnan tısqarı, mashina -traktor parklarında isletiw múddeti pitken hám házirgi waqıtta jıynalıp qalǵan rezina shinaların regeniraciyalaw (yaǵnıy, dáslepki ózgesheliklerin qayta tiklew) bir qansha qıyınshılıqlardı tuwdırıp atır.
Házirgi waqıtta bir ret isletiletuǵın plastmassa ónimleri (shprislar, naychalar, oraw plyonkalari, ıssıxanalarda hám shigitti egiwde qollanılǵan plyonkalar, ishimlik ıdısları (baklashkalar), shampun hám lak-boyaw ıdısları, avtoshinalar, túrli reńli stol-stullar, shelek, úlken tabaq, tarelkalar hám taǵı basqalar ) úlken kólemde jıynalıp qalǵan.
Paydalanıw múddeti tamamlanǵan bunday organikalıq buyımlarǵa " shıǵındı" retinde qaraw, olardı jerge ko'miw yamasa jandırıp jiberiw átirap -ortalıqtı pataslantırıradı.Sebebi polietilen, polipropilen, polivinilxlorid hám soǵan uqsaǵan plastmassa túrleri gidrofob (yaǵnıy, ızǵarlıqtı ózine sińire almaytuǵın), miqroorganizmlar tásirinde bóleklenbeytuǵın hám tat baspaytuǵın materiallar esaplanadı. Jerdi súriw waqtında polietilen plyonkaların topıraq penen birge ko'mip taslanbaqta. Nátiyjede topıraq quramı jamanlasıp barmaqta, g'awasha nálleriniń ósiwi hám atap aytqanda, paxta ónimdarlıǵınıń tómenlewine sebepshi bolmaqta. Bir gektar jerge shigitti plyonka astında egiw ushın 60 -65 kg nolietilen plyonkası sarplanadı. Jáhán bazarında 1 kg polietilen 1-5 AQSH dolları turadı. Eger hár bir dıyxan -fermer xojalıǵı keminde 5 gektar jerge plyonka astında shigit ekse, tek plyonka satıp alıw ushın 300 dollar sarplaydı. Ápiwayı etip aytqanda, mine sol 300 dollar topıraq menen ko'milib taslanbaqta. Polietilen plyonkalarin jıynap alıw hám olardan (shıǵındılardan ) basqa ónimler islep shıǵarıw jumısların alıp barıw elege shekem jolǵa qoyılmaǵan.
Ayrıqsha atap ótiw kerek, 1 l hám 1,5 l kólemlerge iye bolǵan " baklashka" lardıń massası uyqas túrde 13 g hám 18 g ǵa teń bolıp tabıladı. Sonday eken 1000 dana 1 l lik hám 1000 dana 1, 5 l lik "baklashka" lardıń massası uyqas túrde 13 kg hám 18 kg ga teń boladı. Lekin 2000 mine sonday “baklashka” lardı xojalıq taslandıqlar menen birge qaladan shıǵarıp taslaw ushın 2 avtomashina kerek boladı. Yaǵnıy, úlken ǵárejetlerdi jumsawǵa tug'ri keledi.
Plastmassa shıǵındıların qayta islew arqalı olardan awıl xojalıq tarmaqlarında paydalanıw múmkin. Mısalı, ishimlik ıdısları hám plyonkalardı rezina untaqları menen aralastırıp, ayaq kiyim ultanı yamasa túrli qalıńlıqqa iye bolǵan qara plyonkalar alıw múmkin. Plastmassa " shıǵındıların" maydalap untaq formasına keltiriw hám quramına islep shıǵarıw shıǵındıları (talshıqlar, shıyshe untaqı, tas untaqı, aǵash yamasa japıraq untaqı, marmar untaqı, qorakuya, por, grafit hám taǵı basqalar ) kirgizip, jaqsılap aralastırıp, olardı presslew jolı menen túrli diametrli trubalar hám basqa da jumısqa shıdamlı ónimler alıw múmkin."Shıǵındı" tiykarında alınǵan bunday ónimlerdiń bahası da arzan boladı, qóllanıw múddeti de 2-3 esege artadı hám eń áhmiyetlisi, átirap-ortalıq pataslanıwının aldı alınadı. Respublikamızda plastmassa shıǵındıların jıynap alıw hám olardan jańa ónimler islep shıǵarıw jumısları jolǵa qóyılıp atır.
Bunnan tısqarı, wálayattaǵı kóplegen islep shıǵarıw kárxanalarında shıǵındısız hám kem shıǵındılı texnologiyalar engizilmegen. Rawajlanǵan mámleketlerde ósimlikler tek jergilikli tóginler tiykarında tayarlanǵan tezek penen o'sirilip, ekologiyalıq taza ónimler islep shiǵarıladı. Bizler de mine sol texnologiyalardı óndiriske engiziwimiz kerek.