Metallurgiya asoslari

SUYULTIRILGAN NOELEKTROLIT ERITMALARNING OSMOTIK BOSIMI
Eritmada erigan modda molekulalari bilan erituvchi molekulaiari orasida fizikaviy va kimyoviy o‘zaro ta’siriar bo'lgani sababli eritmaning ossa lari erigan moddaning va toza erituvchining xossaJaridan farq qiladi. Hundan lashqari, eritmada erigan modda miqdori ko‘p, ya’ni eritmaning konsentratsiyasi yuqori bo'lsa, erigan modda molekufalarining bir-biri bilan o'zaro ta’siri ham kuchli bo‘fib, bu ham eritmaning xossaiarini .mchagina o‘zgititkib yuboradi va ulami o'rganish qiyinJashadi. Shu tababli eritmalaming ko‘p xossalari suyultirilgan eritmaiarda o'rganilgan va eritmalarga Biror moddaning bitta erituvchida ikki xil konsentratsiyali eritmasidan olib, ularning o'zaro yarimo‘fJca2gich parda (to‘siq) bilan ajratilsa, bunday parda erituvchi molekulalarim o^kazib, erigan modda lolekulalarini tutib qoladi. Ko‘p hayvon va o‘simlik to‘qimalari ana unday parda vazifasini o‘tav oladi.
Eritmalar bir-biridan yarimo‘tkazgich parda yordamida ajratilganda erituvchi molekulaiari past konsentratsiyali eritmadan yuqori konsentratsiyali eritmaga o'ta boshlaydi. Aslida erituvchi yuqori konsentratsiyali utdun past konsentratsiyali eritmaga o'tadi. Lekin bunda juda oz molekulalar o’tganligisababli uni hisobga olmasa ham bo’ladi.
Erituvchining parda orqali eritmaga o‘tishi osmos hodisasi deyiladi. Erituvchi molekulalari yuqori konsentratsiyali eritmaga o‘tishiga qarshilik uchun yetarli qandaydir bosim bilan ta’sir qiladi, ana shu bosim deyiladi.
Tajribalarning ko‘rsatishicha, juda suyultirilgan eritmalarda osmotik bosim erigan moddaning konsentratsiyasi (S)ga va mutlaq harorat (T) ga to’g’ri proportsional bo’ladi:

Bunda, R- universal gaz doimiysi. Bu tenglama ideal gazlarning holat
Tenglamasiga (PV = nRT) juda o’xshaydi, faqat R o’rniga va o'rniga eritymaning konsentratsiyasi C olingan. Bu tenglama Vant-Goff qominining tcnglamasi bo'lib, u quyidagicha ta’riflanadi:
Suyultirilgann eritmada erigan modda shu haroratda gaz hoiida bo'lib, eritma egallagan hajmni egallaganda qancha bosimni ko'rsatsa, eritmaning osmotik bosimi shu bosimga teng bo‘ladi.
Osmotik bosimning yuqorida keltirilgan tenglamasi elektrolitik dis- sotsialanishga uchraydigan barcha suyultirilgan eritmalar uchun mos ke- ladi. Osmotik bosimi bir xil bo'lgan eritmalar izotonik eritmalar deyi- ladi.
Har qanday konsentratsiyali ideal eritmalaming osmotik bosimi quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:
(5.1)Yoki (5.2)

bunda, v — erituvchining molar hajmi;

P₀ — toza erituvchining bug’ bosimi:
x₂ — erigan moddaning mol qisnri.
Suyultirilgan ideal eritmalaming osmotik bosimini aniqlash uchun Mendeleev- Klapeyron tenglamasidan keltirib chiqarilgan Vant-Goff tenglamasi dan foydalaniladi:
(5.3)
bunda, G — eritmaning molar konsentratsiyasi.
Real eritmalaming osmotik bosimini hisoblashda (5.1) formulaga osmotik koeffitsiiyent (g) kiritilgan:

Osmotik bosim qiymatlaridan foydaJanib, real eritmalardagi erituvchining kimyoviy potensiali quyidagi formuladan. aniqlanadi:
(5.4)
bunda, x — erituvchining mol qismi.