Eritmаlаrning tеrmоdinаmik хususiyatlаri аsоsidа mаsаlаlаr yechish. Erish jarayoni, sodda qilib aytganda, bir modda zarrachalarining ikkinchi modda zatrrachalari orasida bir tekis taqsimlanishidan iboratdir.
Tarkibida ikki yoki bir necha modda bor bo'lgan bir jinsli sistema eritmalar deyiladi. Erish jarayoni bir modda molekulalari va ionlarining boshqa modda molekulalari yoki ionlari orasida oddiy taqsimlanishidangina iborat bo'lib qolmay. balki ayni modda orasida turli xil fizikaviy vakimyoviy o'zaro ta’sirlar ham bo'lishi mumkin. Eritmada qaysi moddaning miqdori ko‘p bo’lsa yoki qaysi modda agregat hoiatini o'zgartirmagan bo‘lsa, shu modda erituvchi , qolgani esa erigan modda deyiladi. Eritmalar erigan modda zarrachalarining katta-kichikligiga qarab chin eritmalar, kolloid eritmalar va dagal erit- malarga bo'linadi. Chin eritmada erigan modda zarrachalarining o'tchami 1 nanometr (10-6mm) dan kichik, kolloid eritmada 1 dan 100 nanomctrgacha. dag'al eritmada esa 100 nanometjdan katta boiadi.
Eritmalar agregat holatiga ko‘ra, uch gurunga bolinadi:
1) gazlar amlashfnasi (masalan.havo);
2) suyuq eritmalar;
3) qattiq eritmalar (masalan. mis bilan oltin qotishmasi).
Suyuq eritmalarga gazlaming suyuqlikdagi, suyuqliklaming suyuqlikdagi va qattiq modda laming suyuqlikdagi eritmalari kiradi.
Etiunaning emg muhim xususiyati uning konsentrasiyasidir. Erit- muayyan miqdondagi erigan modda miqdori eritmaning konsentratsiyali deyiladi. Erigan moddaning miqdori eritmaning massasiga yoki hajmiga nisbatan qilinishiga qarab og'irlik yoki hajmiy konsentratsiya bo'ladi. Eritmaning og'irlik konsentratsiyasi, odatda, massa ulushlarda (0 dan I gacha) .yoki foiziarda ifodalanadi yoki eritmaning zichligi bilan belgilanadi. Masalan, 100 gramida 10 g tuz va 90 g suv bor eritmaning massa ulushi 0,1 ga yoki bu eritma 10% eritma deyiladi.
Erigan moddaning miqdori molda yoki 1l eritmadagi gramm ekvivalentlarda belgilanganligiga qarab hajmiy konsentratsiya molarlik yoki normallik bilan ifodalanadi. Agar 1 L eritmada n mol erigan modda
bo’lsa, hajmy konseniratsiya ga teng. Hajmiy konsentratsiyaga
titir han kiradi. 1 sm3(yoki 1 ml) eritmadagi erigan moddaning
grammlar soni bilan ifodalanadigan konsentratsiy titr deyiladi. Ba’zan konsentratsiya 1000 g erituvchidagi erigan moddaning mollar soni bilan ham ifodalanadi (molar konsentratsiya).
Har xil agregat holatdagi moddalaming erish jarayoniga erituvchi va erigan modda moiekulaiarining qutblanganligi katta ta’sir ko'rsatadi. Qutblanganlik shundan iboratki. ayrim moddalar molekulasida clektr zarvadlari notekis taqsimlanganligi sababii molekulaning bir qismini musbat zaryadlar, ikkinchi qismida esa manfiv zaryadlar ko'payib qoladi. Molekulaning qtitblanganlik darajasini tushuntirish uchun dipot degan tushuncha kirittiiadL Kattalik jihatidan teng, lekin ishorasi qarama- qarshi bo'lgan va btr-biridan ma’lum i masofada turgan ikki elek.tr zaryad (e* va e* dan iborat sistema) dipol deyiladi. Zaryadlar o‘lcha- mining ular orctsidagi masofaga ko'paytmasi dipol moment deyiladi va n bilan ishoralanadi:
Eritmalarming qutblanganlik darajasi ulaming dielektrik doimiysi degan kattalik bilan ham bahoianadi. Bu kattalik ikkita elektr zaryad orasidagi tortiltsh yoki itarilish kuchi ayni muhitda vakuumdagidan qancha kichik ekaniigini ko'rsatadi. Molekulaiari qutblangan moddalar qutblangan erituvchilarda eritilganda turli kattalikdagi assotsiatlar (birlashgan molekulalar) hosil qiladi. D.I. Mendeleyev etil spirt suvda eritilganida eritmaning umumiy hajmi kamayib. issiqlik chiqishini, ba’zi qattiq moddalar suvda eritilganda esa eritmaning harorati pasayishmi ko'rsaidi va shu asosda o‘zining gidratlar nazariyaisin* yarardi. Bu nazariyaga ko‘ra erish murakkab fizik-kimyoviy jarayon bo'lib. erigan modda molekulalan erituvchi molekulaiari bilan o'zaro ta’sirlashib beqaror birikmaiar — solvatlar hosil qiladi, Agar erituvchi suv bo'lsa, hosil bo'lgan btrikma gidrat deyiladi. Gidratlar konsentratsiya va harorat o'zgarishi bilan parchalanadi, yoki boshqa biriH^ialarga aylanadi. Masalan. bir chaqmoq qand suvga botirilganda gidratlanish sodir bo'ladi, ya'ni suv molekulaiari qand molekulaiarini o'rab oladi va ular bilan gidrat hosil qiladi. Bunda, issiqlik ajralib chiqadi. Lekin gidrat hosil qilish uchun suv molekulaiari kristall panjaradan qand (shakar) moie- kulalarini ajratib olishi kerak, buning uchun esa encrgiya sarflash lozim. Demak, agar gidratlanish jarayonida kristail panjaradan molekulani ajratib olishda sarflanganiga qaraganda ko‘p issiqlik chiqsa, erish jarayo- nida eritma isiydi. Aksincha, agar qattiq modda kristallmi parchalashga gidratlanishdan ajralib chiqqanga qaraganda ko'p issiqlik talab qilinsa, u liolda erish jarayonida eritma soviydi.
