Metallurgiya asoslari

12-Ma’ruza
Fazalar qoydasi va uning mazmuni.


REJA

1. 
   Murakkab sistemalarda muvozanat holatlarni sistematizatsiyalash.
   
2. 
   Ko’p komponentli sistemalar.
   
3. 
   Fazalar qoydasi va uning hosil bo’lishi.
   

Gomogen sistema – bir fazadan iborat sistemalarga aytiladi.
Geterogen sistema - turli fizik va kimyoviy xossalarga ega turli fazalardan iborat sistema.
Sistemaning erkinlik darajasi - fazalar soni va xiliga xalal bermay turib, malum chegarada ixtiyoriy ravishda ozgartirish mumkin bo’lgan parametrlar sonidir
Faza, komponent, komponentlar soni, erkinlik darajasi tushunchalari.
Massalar ta’siri qonuni bir jinsli gomogen moddalar orasida bo’ladigan muvozanatlar uchungina tadbiq etiladi.
Ko’p jinsli moddalar orasidagi yuzaga keladigan muvozanat geterogen yoki fazoviy muvozanat deyilib, bunday muvozanat massalar ta’siri qonuniga boysunmaydi. Ko’p fazali geterogen sistemalardagi muvozanatni xarakterlash uchun Gibbs (amerika fizigi) 1873-1878 yillarda fazalar qoidasini yaratdi. Bu qoida – geterogen sistemaning alohida olingan gomogen qismlari qanday sharoitda ( P, T, S va h.z. ) o’zaro termodinamik muvozanatda turishini ifodalaydi.

Eritma tagida cho’kma (qattiq tuz) ham bo’lsa, bu sistema uch fazali bo’ladi. Agar bir qattiq jism ikkinchi qattiq jismda eritilib bir jinsli aralashma hosil qilinsa, bu ham bir fazali bo’ladi.
Geterogen sistemadagi moddalar bir-biridan chegara sirtlari bilan ajralgan bo’ladi. Geterogen sistemaning boshqa qismlaridan chegara sirt bilan ajralgan va bir xil kimyoviy, fizikaviy hamda termodinamik xossaga ega bo’lgan gomogen qismi faza (Ф) deyiladi. Misol: chin eritmalar, gazlar aralashmasi(masalan – havo) bitta fazani tashkil etadi. Toyingan eritmaning ozi birgina fazadan iborat, lekin uning ustidagi toyingan bug ham nazarga olinsa, albatta ikki fazadir.
Demak, moddalar sistemani har xil agregat ho’latda (gaz, suyuq, qattiq) tashkil etishi mumkin. SHunga kora sistemalar bir fazali, ikki fazali, uch fazali va ko’p fazali bo’ladi.
Har bir sistema bir yoki bir necha moddadan iborat bo’lib, bu moddalar sistemasining tarkibiy qismlari deb ataladi. Sistemadan ajratib olinganda uzoq vaqt davomida mavjud bo’la oladigan tarkibiy qism (individual kimyoviy birikma) komponent deyiladi. Komponentlar oddiy va murakkab bo’lishi mumkin.