Metallurgiya asoslari

10-Ma’ruza
Ideal eritmalar


REJA

1. 
   Eritmalar tabiati va erish mexanizmi.
   
2. 
   Tеrmоdinаmik fаоllik
   
3. 
   Raul qonuni
   

1.Erish jarayonining tabiati murakkabdir. Erishning muhim omili -erigan modda va erituvchining diffuziyasidir. Diffuziya tufayli molekulalar, ionlar kabi zarrachalar eriydigan modda sathidan chiqadi va erituvchi hajmida bir tekis tarqaladi. SHu sababli, agar aralashtirilmasa, erish tezligi diffuziya tezligiga bog’liq bo’ladi. Biroq erish jarayoni bir modda molekula va ionlarini boshqa modda molekula va ionlari bilan oddiygina aralashuvi bo’lmay, unda o’zaro turli xil kimyoviy va fizikaviy xarakterdagi tasirlanishlar roy beradi. Erish jarayoni, eritma xossasi komponentlarning tasir kuchi, xatto zarrachalarning shakli va o’lchamiga ham bog’liq.

Eritmalarda bo’ladigan erish, diffuziya va kristallanish jarayonlari fizikaviy hodisalar bo’lib, erigan modda molekulalarining gidratlanishi, gidroliz va neytrallanish jarayonlari kimyoviy hodisalar.
Fan taraqqiyoti davomida eritmalar tabiati ikki xil – fizikaviy va kimyoviy nuqtai nazardan tushuntiriladi.

Fizik nazariya ( S.Arrenius, V.Osvald, Ya.Vant-Goff ) bo’yicha erish erigan moddaning erituvchi ichida bir tekis tarqalish jarayonidir. Erituvchi – indeferent muhit.

Kimyoviy nazariya asoschilari (D.I.Mendeleev (1834-1907), I.A.Kablukov, N.S.Kurnakov; 1887y. «Gidratlar nazariyasi») erish jarayonida kimyoviy tasirlanishlar muhimligini isbotlab, sulfat kislotasining ( ) va etil spirtining (S ) gidratlari borligini isbotladi. Bunday ho’llarda eritma eruvchi modda va erituvchi molekulalarining vodorod boglari yoki elektrostatik tortishish kuchlari ta’sirida beqaror kimyoviy birikmalar hosil qilishi natijasida hosil bo’ladi.

Bunda erituvchi va eruvchi modda molekulalari orasida

1.ion-dipol tasirlashish (NaCl kabilarni erishi)
2.dipol-dipol tasirlashish (molekulyar strukturaga ega bo’lgan organik moddalarni erishi);
3.donor-aktseptor tasirlashish (akvakomplekslar hosil bo’lishi) roy berishi mumkin..

Erigan moddaning erituvchi bilan kimyoviy tasirlashishi tufayli eritish jarayoni issiqlik effekti va rang o’zgarishi bilan kechadi. SHunday qilib, fizikaviy jarayonlar, yani erigan moddaning kristall panjarasini buzilishi(Q₁) bilan diffuziyalanishi(Q₂) uchun energiya sarflanadi. Erigan modda molekulalari suv molekulalari bilan gidratlar(Q₃) hosil qilganda energiya ajraladi, yani erish jarayoni ekzotermik va endotermik bo’lishi mumkin.