Metall va qotishmalarning makrostukturasini

Rentgenografiya usuli. 
Metallarning tuzilishini tekshirishning rentgenografiy 
ausuli metall kristall panjarasidagi bir qator atomlarning rentgen nurlarini 
difraktsiyalashiga asoslangan bo’lib, atomlarning 1 Å chamasi oralig’ini 
o’lchashga va demak, metall yoki qotishmalar kristall panjaralarining shaklini 
hamda panjaralardagi atomlarning (ionlarning) oralig’ini aniqlashga imkon 
beradi. 
Atomlarning (ionlarning)
fazoviy joylashuvi rentgenogrammada
aks 
ettirnladi. Xar qaysi metall rentgenogrammada joylashuvi, eni va intensivligi 
muayyan bo’lgan o’ziga xos chiziqlar sistemasi xosil qiladi. 
Rentgenostruktura analizi vositasida qariyb barcha metall va qotishmalarning
kristall panjaralari aniqlangan. 
Fizika kursidan ma’lumki, rentgen nurlari o’z tabiati jixatidan yorug’lik 

---

nurlariga o’xshashdir, ammo rentgen nurlari yorug’lik nurlaridan to’lqin
uzunligining ancha kichikligi bilan farqqiladi. Rentgen nurlarining to’lqin
uzunligi kichik bo’lganligidan, bu nurlar modda sirtidan qaytmay, balki shu
modda ichiga kirib boradi. Atomlar musbat zaryadli yadro bilan manfiy
zaryadli elektronlardan iborat sistsma bo’lganligi uchun, rentgen nurlarining
elektromagnit maydonita’siri ostida atomlarning elektronlari tebranma
harakatga kelib, har tomonga tarqaluvchi elektromagnit to’lqinlari- tarqaluvchi
nurlar manbai bo’lib qoladi. Kristallda atomlar muntazam joylashganligidan
tarqaluvchi nurlar bir yo’nalishda bir-birini kuchaytirsa,ikkinchi yo’nalishda
bir-birini so’ndiradi. Agar ana shu nurlar oqimiyo’nalishiga fotoplastinka
qo’yilsa. nurlarning kuchayish yo’nalishidadog’lar- rentgenogramma hosil
bo’ladi. 1913 yilda Moskva universitetining professori G . Yu. V. Vulfbu 
rentgenogrammani atomlarning o’zaro parallel ayrim-ayrim tekisliklardan qaytgan 
nurlarning interfarensiyalanuvi natijasi deb talqin qilish mumkinligini ko’rsatdi.
Metall kristall panjarasining shaklini va panjaradagi atomlar oralig’ini aniqlash
ana shunga asoslangan. 
Metallarning ichki tuzilishini tekshirishda, masalan, UVS-70-K-1(УВС-70-К-1) 
rentgen ustanovkasidan foydalaniladi.