Menejmentga kirish

“insoniy munosabatlar”
maktabi paydo boʻldi. Bu 
maktabga amerikalik jamiyatshunos va ruxshunos E.Meyo (1880-1949) asos soldi. 
Bu maktab nuqtai nazaridan: 

ishchi - bu fikrsiz robot emas, balki obroʻ-e’tiborda, oʻz-oʻzini xurmat 
qilishga, oʻz qadr - qimmatini xis etishga; 

boshqa kishilar tomonidan ma’qullanishga, shaxsiy maqsadlar va 
manfaatlarga erishishga intilishda muayyan ijtimoiy extiyojlarga ega boʻlgan 
individdir. 
Ayni individlar kompaniya va firmalarning manbai ekanligidan kelib chiqib, 
insoniy munosabatlar maktabi boshqaruvining: 

tashabbuskorlikdan; 

ishchilar bilan xamkorlikdan; 

kompaniyada 
“birdamlik ruxi” va “mushtaraklik tuygʻusi”ni 
shakllantirishdan foydalanish xamda ularni ragʻbatlantirishga asoslangan tegishli 
usullarni ishlab chiqdi.Amerikalik olim D.Mak-Gregor (1906-1964) “inson 
munosabatlari” maktabining atoqli namoyandalaridan xisoblanadi. U inson xulq-
atvorining ikki modeli, xodimning oʻz mexnatiga ikki xil munosabatda boʻlishi 
mumkinligini inobatga olib X (iks) va Y (igrik) nazariyasini yaratadi. 
 
 “Insoniy munosabatlar “ maktabi namoyondasi D.Mak-Gregorning 
(iks) va (igrik) nazariyasi. 
X (iks) nazariyasiga koʻra,
namunaviy yollanma xodim - tabiatan yolqov 
boʻlgan kishi, shu sababli u topshirilgan ishdan boʻyin tovlashga urinadi, unda 
izzat talablik, mas’uliyat sezish, faxm - farosat etishmaydi. Bunday xolatda 

---

11 
xodimni doimo majburlash, nazorat qilish, jazolash va jarima solish bilan qoʻrqitib 
turish zarur. 
Y (igrik) nazariyasi
birinchisiga qarama-qarshi: yollanma ishchilar tabiatan 
faol, ularga tashabbuskorlik va uddaburonlik, oʻz zimmasiga mas’uliyat olish 
saloxiyati xosdir. Bunday xolda menejerlik vazifasi kishilar oʻz maqsadiga va 
qiziqishlariga gʻoyat maqbul tarzda erishadigan shart-sharoitni barpo etishdan 
iborat. Kompaniyaning siyosati va istiqboli esa xodimlarning xulq atvoriga 
asoslangan xolda tashkil etilishi kerak. Bu nazariyaga muvofiq keluvchi ishchini 
ragʻbatlantirish va unga qulay muxit yaratib berishgina kifoya qiladi. Albatta, xar 
ikkala nazariya ham faqat nazariyadir. Amaliyotda ular sof koʻrinishda boʻlmaydi. 
Inson murakkab va ziddiyatli mavjudot. U oʻzida xam birinchi, xam ikkinchi 
modellar sifatini mujassamlashtiradi.