Menejmentga kirish

3-rasm. Boshqaruv jarayonidagi mehnat taqsimoti turlari 
Xususiy mehnat taqsimoti umumiy mehnat taqsimotining sohalar va tarmoqlar 
ichidagi taqsimotini nazarda tutadi. Masalan, sanoat tarmoqlari, kichik sohalar, 
birlashmalar, ayrim korxonalarga boʻlinadi; qishloq xoʻjaligi — dexqonchilik va 
chorvachilikka, ular ichida esa ixtisoslashtirilgan tarmoqlarga (gʻalla, paxta, kartoshka 
etishtirish, bogʻdorchilik, goʻsht, sut, jun etishtirish va shu kabilarga) boʻlinadi. 
Sanoatda boʻlgani kabi qishloq xoʻjaligida ham xususiy mehnat taqsimotining pirovard 
bosqichi ayrim ixtisoslashtirilgan korxona hisoblanadi. Bu xildagi xususiy mehnat 
taqsimoti noishlab chiqarish sohasining har qanday tarmogʻida: xalq ta’limida, 
tibbiyotda, davlat boshqaruvi va hokazolarda mavjuddir. 
Ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish korxonalarida mehnat taqsimotining har xil 
shakllari qoʻllaniladi. 
 
Mehnat taqsimoti 
 
Umumiy 
 
Xususiy 
 
Ayrim (qisman) 

---

212 
4-rasm.korxonalarida mehnat taqsimoti 
 
Kasb malakali mehnat taqsimoti ishchining mutaxasisligi va bajarilayotgan 
ishining murakkabligini hisobga olib amalga oshirilida. 
Bosqichli mehnat taqsimotida ishchilarning kasbi mutaxasisligi boʻyicha sonini 
eng optimal holga keltirish maqsadida amalga oshiriladi. 
Texnologik mehnat taqsimoti ishlab chiqarish jarayonlarining qayta ishlash 
(peredel) faza va tsikllariga qarab boʻladi. Bunda eng muhimi ularni bajarishning 
texnologaya jihatidan bir xil boʻlishidir.
Funktsional mehnat taqsimoti qoʻllanilganida ayrimlar asosiy ishni bajarishda 
ixtisos topadi, boshqalari yordamchi ishni bajarishda, uchinchilari esa tayyorlash, 
xizmat koʻrsatish ishini bajarishda ixtisos orttiradi.
Sotsial tomon deganda operatsiyalarning shunday strukturasi zarurligi nazarda 
tutiladiki, unda ish qiluvchining jismoniy va aqliy ishi navbatlashsin yoki qoʻshib olib 
boriladigan boʻlib, mehnat yoqimli boʻlsin, uning mazmundorligi oshsin, ishning 
jismoniy qismi kamaysin, jismoniy mehnat bilan aqliy mehnat oʻrtasidagi tafovug 
kamayib borsin. 
Biroq mehnat taqsimoti — bu faqat mehnat faoliyatining bir tomonidir, xolos. U 
ayrim xodimlar va ular guruhlarining umumiy mehnat jarayonidagi ayrim ishchilar 
mehnatini birlashtirishni talab qiladi. Barcha darajadagi oʻzaro bogʻlangan mehnat 
jarayonlarida ayrim ijrochilarning ish oʻrinlaridan tortib butun-butun korxonalar, kichik 
tarmoqlar va milliy iqtisodiyotning oʻzaro bogʻlangan tarmoqlarigacha birlashtirishni 
taqozo qiladi. 
Bu birlashtirish, mehnat faoliyati jarayonidagi alohida ixtisoslashtirilgan ijrochilar 
oʻrtasidagi aloqalarning oʻrnatiliish mehnat kooperatsiyasi deb ataladi va mehnat 
faoliyatining tashkil etilishidagi eng muhim elementlaridan biri hisoblanadi. 
Mehnat kooperatsiyasining maqsadga muvofiq tashkiliy shakllarini tanlash — 
mehnatni tashkil qilishning mehnat taqsimotidan keyingi, ikkinchi muhim masalasidir. 
Ijtimoiy va xususiy sektor korxonalarida texnikaning rivojlanish darajasiga, ishlab 
chiqarish jarayonlari tizimining tashkil etilish xarakteri va usullariga qarab mehnat 
kooperatsiyasining turli shakllaridan foydalaniladi.