Menejmentga kirish

 
 
 
 

---

15 
 
Vazirlar va ularning vazifalari 
Mamlakat va 
raiyat vaziri 

Bu vazir el-yurtning muxim ishlarini, kunda chiqib turadigan 
muammolarni, raiyat axvolini, olingan xosil, daromadning 
miqdori, oliq-soliq, davlat xarajatlari, el-yurtning obodonchiligi 
va axolining farovonligi qay darajada ekanligidan oliy 
xukmdorni xabardor qilib turgan 
Soliq vaziri 

Sipoxiylarning maosh va tanxolarini boshqargan, uning 
qiyinchilik va parishonlikka tushib qolmasligining chora-
tadbirlarini koʻrgan, sipox axvolidan doimo podshoxni ogox 
etib turgan. 
Mol-mulk, 
daromad, 
xarajatlar vaziri 

Turli sabablarga koʻra egasiz qolib ketgan er-suv va mol-
mulkni boshqargan, zakot va boj yigʻimiga mutasaddiylik 
qilgan. 
Sarkori xissa va 
saltanat ishlarini 
yurituvchi vazir 

Podshoxga qarashli er-suv va mol-mulk, shuningdek davlat 
muassasalarining faoliyatini nazorat qilib turgan. 
Qozi kalon 

Adliya muassasalarini boshqargan 
Jalol ul-islom 

Podshoxning 
favqulodda 
xuquqlarga 
ega 
boʻlgan 
nazoratchisi. 
Vaziri devoni 
insho 

Turli mamlakatlar bilan olib boriladigan yozishmalar 
devonining boshligʻi. 
El - yurtning obodonligi, saltanatning ustuvorligi koʻp jixatdan mana shu 
vazirlarga bogʻliq boʻlgan. Boshqaruv tizimining shu tariqa oqilona tashkil etilishi 
uning negizida inson manfaatlari yotganligi, davlat siyosatining boshqaruvga 
ijobiy ta’siri dunyoda buyuk davlat paydo boʻlishi bilan yakunlandi. Bu 
markazlashgan buyuk, iqtisodiy barkamol, siyosiy barqaror davlatning 
shakllanishiga olib kelgan boshqaruv nazariyasi faqat shu davlatdagina emas, balki 
boshqa oʻlkalarda xam davlatni ilmiy boshqarish nazariyasi sifatida qoʻllanila 
boshlandi. 
Hozirgi menejment fanida ta’kidlangan boshqarishning iqtisodiy, insoniy, 
oqilona va samarali shaklini yaratish boʻyicha xarakatlar Amir Temurning “Temur 
tuzuklari”da oʻz aksini topib Hozirgacha xam oʻzining qimmatini yoʻqotmagan. 
Aksincha, bugungi mustaqil Oʻzbekistonning iqtisodiy va siyosiy mustaqilligi 
gurkirab rivojlanayotgan paytda xam boshqarishni tashkil qilishda muxim dastur 
amal sifatida qoʻllanilmoqda. 
Ishlab chiqarishni va xodimlarni boshqarish soʻnggi oʻn yilliklarda kasbiy 
faoliyatining bir shakliga, boshqaruvchi xodimlar esa, ishchi kuchining muhim 
boʻgʻiniga aylandi. Bu ilmiy-texnik taraqqiyot yutuqlaridan, kadrlar salohiyatidan 
toʻliqroq foydalanish yoʻli bilan boshqarish samaradorligini oshirish, keskin 
raqobat kurashi kuchaygan davrda muhim ahamiyatga egaligi bilan tushuntiriladi. 
Malakali ishchi kuchi bilan ta’minlanganlik, motivatsiya darajasi, xodimlardan 
foydalanish samaradorligi kabilar raqobatbardoshlikning asosiy omillariga aylandi.

---

16 
Boshqarish va xodimlar mehnati samaradorligini oshirish kadrlarga, xususan, 
boshqaruvchi xodimlarga yangicha yondashishni taqozo etadi. Xodimlar bilan 
ishlashga yangicha yondashishning kompleks xarakteri rejalashtirish elementlaridan 
kengroq foydalanish, individual ish yuritish shakllaridan foydalanish bilan ifodalanadi. 
Korporatsiyaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishining muhim sharti – xodimlar bilan 
ishlashga ajratiladigan mablagʻlarini oshirish hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda kadrlar bilan ishlash yangi shaklining nazariy asosi boʻlgan 
“inson resurslari” kontseptsiyasi ishlab chiqilgan. U xodimlarni tanlash, uzluksiz 
oʻqitib borish va ishchining sifatlari, imkoniyatlarini, qobiliyatlarini aniqlash va 
doimo rivojlantirib borishga sarflanadigan kapital qoʻyilmalarni iqtisodiy 
maqsadga muvofiqligini e’tirof etishga asoslanadi. Bu kontseptsiyaning oʻziga xos 
xususiyatlari quyidagilardan iborat:

zamonaviy sharoitda inson omili rolini baholashda iqtisodiy mezonlardan 
foydalanish;

firma doirasida boshqarish;

xodimlar bilan ishlash tizimini qayta qurish;
Xodimlarni boshqarishning zamonaviy nazariyasi va amaliyotida, industrial 
taraqqiy etgan mamlakatlarning firmalarida bir-biriga qarama-qarshi boʻlgan 2 xil 
yondashuvni koʻrish mumkin (1-jadval).
“Amerikacha” yoki “bozor” yondashuvida xodimlarini boshqarish asosan 
tashqi mehnat bozori, iqtisodiyot holati, ma’lum tovarga boʻlgan talab va taklifga 
qarab tashkil etiladi.
Bu yondashuv ishchi kuchi ortiqchaligi va ishsizlik yuqori boʻlgan, 
xukumatning ijtimoiy ta’minot dasturi ishdan boʻshaganlarni himoya qiladigan va 
ijtimoiy keskinlikni pasaytiradigan sharoitda vujudga keldi. Bu sharoitda ishlab 
chiqarish samaradorligini oshirish maqsadida xodimlar bilan ishlash texnologiyasi 
doimiy ravishda takomillashtirib borilardi va shunga muvofiq ravishda xodimlarni 
boshqarishning tamoyillari ishlab chiqarilardi.
1– jadval