"menejment va iqtisodiyot"


  Mahsulotga narx qo’yish usullari va baho funktsiyalari



Download 2,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet116/370
Sana11.09.2021
Hajmi2,98 Mb.
#171397
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   370
Bog'liq
menejment va iqtisodiyot

4.2.  Mahsulotga narx qo’yish usullari va baho funktsiyalari. 
 
Bozor  iqtisodiyotining  muhim  talablaridan  biri  ishlab  chiqarilayotgan 
mahsulotga  erkin  narx  shakllanishidir.  Bozor  sharoitida  korxona  talab  va  taklif 
nisbatidan  kelib  chiqib  mustaqil  narx  belgilash  imkoniga  ega  bo`ladi.  Shu  bilan 
birga,  keyingi  yillarda  narxlar  ishlab  chiqarish  chiqimlarini  ham  o`z  ichiga  olishi 
zarurligi  tobora  ko`proq  tushunilmoqda.  Bunday  tendentsiya  o`tish  iqtisodiyoti 
mamlakatlarida  va rivojlangan  bozor iqtisodiyotli davlatlarda  ham kuzatilmoqda.   
O`zbekiston  iqtisodiyotining  aksariyat  tarmoqlarida  narxni  shakllantirish 
asosan  bozor  tamoyillari  asosida  amalga  oshirilmoqda.  Faqat  tog’-kon  tarmoqlari, 
yonilg’i-energetika  majmuasi  sohalari,  shuningdek,  ishlab  chiqarish  chiqimlari 
narxga ta`sir  qilmaydigan  faoliyat  sohalari  bundan mustasno.  
Bugungi  kunda  xo`jalik  yuritishning  bir  xil  sharoitlarini  yaratish  maqsadida 
davlat  narx  belgilash  jarayonlarini  boshqarish  vazifasini  bajarib  kelmoqda.  Bunga 
ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  tannarxiga  kiritiladigan  xarajatlarni  shakllantirish 
qoidalarini  joriy  etish,  shuningdek,  korxonalar  daromadlariga  soliq  solish 
maqsadida moliyaviy  natijalarni  belgilash  yo`li  bilan  erishiladi.   
Iqtisodiy  nazariya  nuqtai-nazaridan,  sotuvchi  tomonidan  muayyan  darajada 
rentabellikka  erishishni  ko`zda  tutuvchi  narx  darajasini  asoslangan  tarzda 
shakllantirish  sotuv  hajmlari  va  bir  birlik  buyumni  ishlab  chiqarishga  sarflangan 


73 
 
xarajatlar  o`rtasidagi  bevosita  aloqani  tushunib  yetishni  taqozo  etadi.  Mahsulot 
narxi  uni  ishlab  chiqarishga  ketgan  to`liq  xarajatlar  (tannarxi)dan  yuqori  bo`lishi 
kerak.  Deyarli  har  qanday  tovarning  tannarxiga  hisobga  olinishi  kerak  bo`lgan 
o`zgaruvchan va doimiy xarajatlar  kiradi. 
Xorijiy  amaliyotda  faoliyat  turlari  bo`yicha  chiqimlarni  hisobga  olishning 
zamonaviy  usulidan  (Activity-Based  Costing  –  AVS)  keng  foydalaniladi  va  ishlab 
chiqarish  hajmi,  xarajat  ob`yektlari  va  boshqa  omillar  ta`siriga  bog’liq  holda 
xarajatlarni  tavsiflashning  ko`p darajali  tizimi  qo`llaniladi.   
Mazkur  yondashuv  mualliflaridan  biri,  iqtisodchi  Jon  L.Deylining  fikricha, 
“...  faoliyat  turlari  bo`yichа  chiqimlarga  asoslanib  narxni  shakllantirishning 
maqsadi  hamma  holatlar  uchun  umumiy  bo`lgan  universal  narx  formulasini  ishlab 
chiqish  emas,  balki  menejerga  narx  belgilashning  samarali  vositalari  to`plamini 
taklif  qilishdir”.   
AVS  usuli  kompaniya  faoliyati  turlarini  aniqlash  va  sarf-xarajatlarni  yuzaga 
keltiruvchi  omillarni  tahlil  qilish  uchun  mo`ljallangan.  AVS  usuli  asosida  narx 
shakllantirish  jahon  amaliyotida  AVR  modeli  deb  ataladi  va  turli  vaziyatlar  uchun 
narxni  hisoblab chiqish uslubini  ishlab chiqish uchun xizmat  qiladi.  
Jahon  tajribasi  shuni  ko`rsatadiki,  jahonning  rivojlangan  mamlakatlaridagi 
sanoat,  ulgurji  savdo,  chakana  savdo  va  servis  kompaniyalarida  narx  belgilashga 
yuqorida  ko`rsatilganidek  yondashuv  kenг  qo`llaniladi.  Hozirgi  paytda  turli tarmoq 
korxonalari  o`rtasida  chiqimlar  va  narxlar  haqida  axborot  almashuvi  yo`lga 
qo`yilmoqda.  
Narx  bilan  iste`molchilar  o`rtasida  juda  chambarchas  aloqadorlik  mavjudki, 
uni  iqtisodiy  tamoyillar:  talab  qonuni,  talabning  narx  ravonligi,  bozor 
segmentatsiyasi  bilan  izohlash  mumkin.   
Talab  qonuni  iste`molchilar  odatda  qimmat  narxlarga  qaraganda  arzon 
narxlarda  ko`proq  tovarlar  sotib  olishini  ifodalaydi.  Ammo  har  qanday  tovar  ham 
«narx-miqdor»  aloqadorligiga  to`g’ri  kelavermaydi.  Ayrim  mahsulotlarga  talab 
shundayki,  muayyan  sharoitlarda  yuqoriroq  narxlar  ko`proq  tovar  aylanmasi 
hajmini 
ta`minlaydi. 
Bunday 
tovarlar 
bozorning 
ayrim 
segmentlariga 
mo`ljallangan  –  bular  qimmatbaho  avtomobillar,  kemalar,  zeb-ziynat  buyumlari, 
mo`yna va boshqalar. 
Raqobat  narx  siyosatida  muhim  barometr  bo`lib  xizmat  qiladi. Asosan narxni 
o`zgartirish  yo`li  bilan  talabga  ta`sir  ko`rsatish  raqobatning  narx  bilan  bog’liq 
usullarini  yaratadi.  Narx  bilan  bog’liq  bo`lmagan  raqobat  usullarida  firmalar  o`z 
mahsulotining  o`ziga  xos  xislatlariga  zo`r  beradi,  mahsulot  sotish,  tovarlar  harkati, 
reklama,  mahsulotni  joylash, servis kabi marketing  qismlariga  katta e`tibor beradi. 

Download 2,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   370




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish