"menejment va iqtisodiyot"

Mehnat  unumdorligi  –  kishi  mehnatini  ma`lum  vaqt  birligi  ichida  ma`lum 
miqdordagi  iste`mol  qiymat  yaratilish  qobiliyatidir.  Ma`lumki,  iste`mol  qiymat 
hajmini  ikki  xil  yo`l bilan  amalga  oshirish mumkin: 
1)  ko`p kishi mehnatini  sarflash bilan; 
2)  mehnat  unumdorligini  darajasini  oshirish bilan.   
Birinchi  ko`rsatkich  sarflangan  mehnatning  hajmini  ifodalasa,  ikkinchisi 
uning  sifatini  ifodalaydi. 
Sanoatda  mehnat  unumdorligini  to’xtovsiz  o’sib  borishini  quyidagi  holatlar 
taqozo  qiladi:  1)  ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirish;  2)  mehnat  resurslarini 
chegaralanganligi;  3)  moddiy  ne`mat  yaratadigan  boshqa  soha  tarmoqlarini  va 
moddiy  ne`mat  yaratmaydigan  soha  tarmoqlarini  rivojlantirish;  4)  ish  kunining 
qisqarilishi,  dam  olish  kunlarining  ortishi  natijasida  imkoniyatli  ish  vaqtini 
qisqarishi. 
Mehnat  unumdorligi  sohasi  mehnat  unumdorligini  to`xtovsiz  o`sib  borishi 
qonunini  aniq  sharoitda,  korxonada,  tarmoqda  va  butun  statistikada  o`rganadi.  U 
mehnat  unumdorligini  darajasini,  uning  dinamikasini  va  unga  ta`sir  etuvchi 
faktorlarni  tekshiradi. 
Mehnat  unumdorligiga  turli  xil  omillar  ta`sir ko`rsatadi: 
1.  Umumiy  iqtisodiy omillar  (ishlab chiqarish usullari  xarakteri); 
2.  Tabiiy-iqlim  sharoiti; 
3.  Texnika  progressining yo`nalishi; 
4.  Ishlab  chiqarishning  tashkiliy  omillari  (ishchining  ma`lumoti,  malakasi, 
mehnati  va ishlab chiqarishni  tashkil  etilishi  va mehnat  intizomi). 
Ayrim  tarmoq  va  korxonalarda  bu  omillar  aniq  sharoitga  qarab  yanada 
maydalashib  ketadi. 
Meqnat  unumdorligini  o`lchash  muammosi  mazkur  iqtisodiy  kategoriyaning 
mohiyatini  aniqlashdan  birmuncha  murakkabroq.  Amalda  mehnat  unumdorligining 
o`sishi  va  mahsulot  ishlab  chiqarishni  o`lchashning  turli  usullaridan  foydalaniladi. 
U  yoki  bu  usulning  qo`llanishi,  birinchidan,  mehnat  unumdorligini  o`lchash 
darajasiga,  ikkinchidan  esa,  hisoblashni  amalga  oshiradigan  iqtisodiy  xizmat  oldida 
qanday vazifa  turganligi  bilan  bog’liqdir.  
Mehnat  unumdorligi  darajasi  har  xil  usullar  yordamida  aniqlanadi.  Biror  bir 
usulni  qo`llash qo`yilgan  aniq vazifaga  va berilgan  ma`lumotlarga  bog’liq bo`ladi. 
Amalda  mehnat  unumdorligi  darajasini  aniqlashning  quyidagi  usullari 
mavjud: