Menejment nazariyasi

Joriy moliyaviy rejalashtirishning obyektlari quyida- 
gilardan iborat bo'lishi mumkin:
- tovarlar (mahsulot, ishlar va xizmatlar)ni sotishdan tushgan 
tushum;
- foyda va uni taqsimlash;
- maxsus yo'nalishdagi fondlar va ulardan foydalanish;
- soliqlar va yig'imlar shaklida budjet tizimiga to'lovlar hajmi;
- yagona ijtimoiy soliq shaklida budjetdan tashqari fondlarga 
badallar;
- kredit bozoridan jalb etiladigan mablag'lar hajmi;
- aylanma mablag'larga rejali ehtiyoj;
- kapital quyilmalar hajmi hamda ularni moliyalashtirish man- 
balari.
Bizningcha moliyaviy tahlilni o'tkazish uchun quyidagi uslub- 
lardan foydalanish lozim:
- moliyaviy holat tahlili:
- korxona mulkining tarkibi va dinamikasi hamda uni shakl- 
lantirish manbalarining tahlili;
- aylanma mablag'lardan foydalanish samaradorligi tahlili;
- foyda va rentabnllikni tahlil qilish;
- zararsizlik tahlili:
- sotishdan tushgan tushum hajmini tahlil qilish;
- tannarxni tahlil qilish;
- zararsizlik bo'yicha tavsiyalarni ishlab chiqish;
- moliyaviy rejani ishlab chiqish;
- moliyaviy barqarorlik prognoz balansini va reja koeffitsient- 
larini ishlab chiqish.
Kompaniyaning moliyaviy ahvolini ta’riflab, shuni ta’kidlash 
mumkin-ki, 2003-2006-yillarda asosiy vositalarning umummiy hajmi 
2,3 marta oshgan. Aylanma aktivlar esa shu davrda 1,9 marta 
ko'paygan.

---

6-jadval
«O ’zvinosanoat-xolding» kompaniyasi faoliyatining 
asosiy tah liliy ko‘rsatkichlari
2003-
yil
2004-
yil
2005-
yil
2006-
yil
Sotuvlar rentabelligi (yalpi 
foydaning mahsulot va xizmat- 
lar realizatsiyasidan tushgan 
sof tushumga nisbati, %da)
41,1
37,8
37
36,8
Balans foydasi bo'yicha ren- 
tabellik (balans foydasining 
mahsulot ishlab chiqarish tan- 
narxiga nisbati, %da)
4,0
3,7
3,0
3.2
Xolding boyicha debitorlik 
qarzining kreditorlik qarziga 
nisbati
0,54
0,59
0,62
0,63
Absolyut likvidlik koeffitsi- 
enti (qisqa muddatli moliyaviy 
quyilmalar va pullik mablag1- 
larning kreditorlik qarziga nis­
bati)
0.51
0,49
0,47
0,46
Oraliq likvidlik koeffitsienti 
(qisqa muddatli moliyaviy qo‘- 
yilmalar va pullik mablag'lar 
hamda debitorlik qarzlarining 
kreditorlik qarzlariga nisbati)
1,04
1,08
1,09
1,09
Umumiy likvidlik koeffitsien­
ti (aylanma aktivlaming kredi­
torlik qarzlariga nisbati)
3,4
4,0
3,9
3,8
2005-2006-yillarda kompaniya Davlat budjetiga qariyb 90 
m lrd .s o 'm o 'tk a z d i. D e b ito rlik q a r z la r in in g ta h lili shu ni 
ko'rsatmoqdaki, u yildan-yilga oshib bormoqda. Biroq 2006-yilda 
o'sish sur’atlari birmuncha susaydi. Past sur’atlarda bo‘lsa-da, kredi- 
torlik qarzlari ham oshib bormoqda. Shuning uchun debitorlik va

---

kreditorlik qarzlarining o'zaro nisbati oshib borayapti va bu raqam
2006-yilda xolding bo'yicha 0,63 ni tashkil qildi.
Sotuvlar rentabelligi pasaymoqda. U 2003-yilda 41,1% bo'lgan 
bo'lsa, 2006-yilda 36,8%ni tashkil etdi. Shu bilan birga, g'arb moliya- 
chilari ushbu ko'rsatkich 33%dan kam bo'lmasligi kerak deb hisob- 
lashsa, rossiyalik ayrim mutaxassislar hozirgi sharoitda «mustahkam- 
lik» zaxirasi 40-45 foizdan yuqori bo'lmasligi kerak deb hisob- 
lashadi.
Balans foydasi bo'yicha rentabellik ham so'nggi 3 yil mobay- 
nida xolding bo'yicha pasaygan. Asosiy fondlarning yuqori sur’atlar 
bilan yangilanishi va yangi quwatlar ishga tushirilishi munosabati 
bilan fond qaytimi pasaymoqda.
Joriy aktivlarning likvidlik koeffitsientlaridan shu narsa ma’lum 
bo‘ladi-ki, qisqa va o'rta muddatda kompaniya o'z qarzlarini to'lashga 
qodir bu esa uning to'lov qobiliyati yuqori darajada ekanligi bilan 
izohlanadi.