|
5.2. M enejm entning funksiyalari va u la rn in g tasnifi
M e ne jm e ntning jarayon sifatidagi m ohiyati un in g vazifalarida
ifodalanadi. M e n e jm e n t vazifalari deganda boshqaruv bo'yicha
m a’lum masalalarni hal etishga qaratilgan harakat yig'indisi tushu-
niladi. M en e jm e n t vazifalari, avvalo, boshqariluvchi obyektning
o'ziga xos xususiyatidan kelib chiqadi. Ishlab chiqarish tarkibiga
mos ravishda quyidagilarni aks ettiruvchi vazifalar m avjud bo'ladi:
- iqtisodiyotning tarm oq tarkibini;
- uning hududiy tarkibini;
- ishlab chiqarishning alohida unsurlarini.
M illiy x o 'jalikning tarm oq tarkibi m enejm ent oldiga moddiy
ishlab ch iq arish n i boshqarish va n o m od diy ishlab ch iq arishn i
boshqarish kabi vazifa qo'yadi. Birinchi soha tarkibida ishlab chiqa
rish va m uom ala sohalarini boshqarishni ajratadilar. Ishlab chiqa
rish sohasini boshqarishga sanoat va un in g tarm oqlarini boshqa
rish, qurilishni, tansport, aloqani boshqarish vazifalari; m uom ala
so h asin i bosh q arish v a z ifa la rig a - sav d on i, m o liy a , moddiy-
texnikaviy ta ’minot, m adaniyat, ta ’lim sohalarini boshqarishni qam-
rab oladi.
Ishlab chiqarishni boshqarish vazifalarining hududiy tarkibiga
respublika, viloyat, shahar, tum an miqyosidagi m enejm ent v azi
falari kiradi. Ishlab chiqarishning boshlang'ich b o'g'in i - korxo
nani boshqarish m uhim vazifadir. M enejm ent vazifalari boshqaruv
tashkilotlari, bajaruvchilar va boshqaruv apparati vazifalarini bel-
gilab beradi.
M enejm ent jarayonini bajariladigan vazifalar bo'yicha tahlil etish
har bir vazifada ish hajmi, boshqaruvchi xodimlar sonini aniqlash,
va nihoyat, boshqaruv apparati tarkibini loyihalash uchun asos
bo'lib xizm at qiladi. Boshqaruv tashkilotining asosiy va aniq vazi
falari ajratiladi. Asosiy vazifalar har bir korxona va boshqaruvning
barcha darajasi uchun xosdir. U lar jum lasiga quyidagilar kiradi:
a) m arketing; b) biznes-reja; d) tartibga solish; e) tashkil etish;
Г) rag‘batlantirish; g) nazorat va hisob; h) undash; i) rejalashtirish.
M a r k e tin g - bu korx onani is te ’m olchi bilan bozor orqali
bog'lovchi eng m uh im bozor m unosabatlari va axborot oqim lari
to'plamidir. M arketing tarkibiga: bozorni o'rganish, iste’molchilar
buyurtmalariga ko'ra tovarlar turlarini rejalashtirish, tovarlarni bo-
zorga chiqarish, reklama, tovar va xizm atlam i ishlab chiqarishdan
iste’molchiga yetkazish bilan bog'liq tadbirkorlik faoliyati kiradi.
Bozor u yoki bu tovarga bo'lgan talabni lakmus qog'ozi singari aks
ettiradi. Bozor taklif etilgan tovarni yo qabul etadi, yoki inkor qiladi.
Bozor iqtisodiyotida iqtisodiyotni boshqarish m arketingni ish
lab chiqarish siklining so'nggida emas, boshida bo'lishini taqozo
etadi, chunki boshqaruv qarorlarini qabul qilish asosida ishlab chiqa
rish imkoniyatlari emas, balki bozor talablari, xaridorlarning mavjud
va istiqboldagi ehtiyojlari yotadi. Agar markazlashgan, m a ’muriy-
buyruqbozlikka asoslangan boshqaruvda bozorga ishlab chiqarishning
oxirgi nuqtasi sifatida qaralgan bo'lsa, bozor iqtisodiyotiga o'tilishi
bilan bozor talablari ishlab chiqarish bosqichining boshidayoq hisobga
olinishi zarur. Bozor ishlab chiqarish ko'lam ini belgilovchi, butun
menejment jarayoniga ta’sir etuvchi kuchga aylanadi.
Biznes-reja - bu ijodiy loyihalashtirish, istiqbolni belgilashdir.
Biznes-rejalarda iqtisodiy strategiya belgilanadi, kelajakda rivojlanish
yo’llari va vositalari aniqlanadi, tarkibiy siyosat, ijtimoiy rivojlanish
miqyoslari belgilanadi.
Tashkil etish - bu boshqariluvchi tizim ning texnikaviy, iqtisodiy,
ijtimoiy va boshqa kichik tizimlarni tartibga solish jarayonidir. Tashkil
etish maqbul tuzilmalar tashkil etish, tizim tarkibiy qismlari o'rtasidagi
qismlari to'g'risida qoidalarni yaratishi, lavozim majburiyatlari, barqaror
iqtisodiy normativlarni belgilashni qamrab oladi.
Tartibga solish (koordinatsiya qilish) - bu m enejm entning bar-
cha boshqa vazifalari uning texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy
masalalarini, hamda boshqaruvchi tizim idagi turli-tuman aloqalarni
m uvofiqlashtirish jarayonidir. B u o'zaro uzviylikni o'rnatish, bel-
gilangan m e ’yor va norm ativlardan cheklanishlarning oldini olish-
dir. Rag'batlantirish - bu m anfaatlarni va keng demokratlashti-
rish, inson om ili faolligini oshirish asosida m anfaatlar vositasida
boshqarishdir. Nazorat va hisob - boshqariladigan tizim m a’lum
m aqsadga erishishga qaratilgan inson faoliyatining sabablari va
mexanizm ini o'rganadi. Undash kishilar faolligi bilan ular ega bo'lgan
tajribaning moslashishi natijasida shaxsiy va guruhiy extyojlarni
qondirishga qaratilgandir. M enejm entning aniq maxsus vazifalari
m enejm ent mehnati taqsimoti natijasi bo'lib, aniq m azm unga ega-
dir. Korxona miqyosida boshqaruvning quyidagi maxsus vazifalarini
ko'rsatish m um kin:
a) asosiy ishlab chiqarishni boshqarish;
b) yordamchi ishlab chiqarishni boshqarish;
d) m ahsulot sifatini boshqarish;
e) m ehnat va ish haqini boshqarish;
f) kadrlar, ta’minot, moliya va kredit, jamoa ijtimoiy rivojlanishi-
ni boshqarish;
g) m arketingni boshqarish.
M enejm entning har bir sohasi maxsus tizim jihatidan m ajm ua
bo'lib, o'z tarkibida m enejm entning um um iy vazifalarini qamrab
oladi. M asalan , ishlab chiqarishni ilm iy-texnikaviy jih o zlas h n i
boshqarish vazifasi tarkibiga reja, tashkil etish, tartibga solish,
rag'batlantirish, nazorat kiradi. Barcha vazifalar bir-biri bilan uzviy
bog'liqdir. Menejment vazifalarining tarkibi va mazmunini aniqlashga
yetarli darajada e’tibor bermaslik boshqaruv ta’sirining bo'shashib
ketishiga sabab bo'ladi. M enejm ent va uning vazifalari samarador
ligi kishilarning m ehnat intizom i, tashabbuskorlik va omilkorlik,
yangilikka intilish va tashkilotchilik qobiliyati bilan uzviy bog'liqdir.
Xulosa
M e ne jm e nt - bu ham m a m enejm ent tizim larin in g uzluksiz
faoliyat ko'rsatishi jarayoni. B u boshqaruv apparati xodim larining
ish jarayoni.
M enejm ent jarayoni uzluksiz amalga oshiriladi.
M enejm ent funksiyasi deganda boshqaruvga doir m a ’lum ma-
salani yechishga yo'naltirilgan bir turli ishlar yig'indisi tushuniladi.
Menejment jarayonlarining funksional tahlili har bir funksiya uchun
ish hajmi asoslarini tashkil etadi, boshqaruvchilar sonini aniqlaydi.
Bozor munosabatlarining shakllanishi ishlab chiqarish va menej
ment funksiyalarini o'rganishni talab qiladi.
M enejm ent funksiyasini takomillashtirish - bu tom m a ’noda
ijodiy jarayon, aniq holatlar hisobini olish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
