Menejment nazariyasi

Menejmentda klassik yoki ma’muriy maktab (1920-1950). 
Ilmiy boshqaruv to'g'risida yozgan mualliflar o'z tadqiqotlarini asosan 
ishlab chiqarish menejmentiga bag'ishlaganlar. Ular menejment 
bo'yicha past darajada samaradorlikni oshirish ustida ishlashgan. 
M a ’muriy maktabning vujudga kelishi bilan mutaxassislar tashki­
lot boshqaruvini umuman mukammallashtirish uchun muntazam 
ravishda yondashuvlar ishlab chiqa boshlaganlar.
Teylor va Gilbret o'z faoliyatlarini oddiy ishchidan boshlagan 
va bu, shubhasiz, ularning tashkilot bilan menejment to'g'risidagi 
tasavvurlariga ta’sir etgan edi. Ulardan farqli ravishda, ko'proq 
klassik maktab kabi tanish bo'lgan ma’muriy menejment maktabi-

---

ning mualliflari katta biznesda menejmentning oliy bo‘g‘ini rahbar- 
lari sifatida bevosita ish tajribasiga ega edilar. Ismi shu maktabning 
vujudga kelishi bilan bogliq bo'lgan va ba’zan menejmentning ota- 
si deb atashadigan Anri Fayol ko'mir qazib oluvchi katta fransuz 
kompaniyasiga rahbarlik qilgan.
Urvik Angliyada menejment masalalari bo'yicha maslahatchi 
bo'lgan. A.K. Reyli bilan birgalikda ilmiy ishlarni yozgan Jeyms D. 
M uni Alfred P. Sloun boshchiligida «Jeneral Motors» kompani- 
yasida ishlagan. Ilmiy menejment nazariyasini yaratuvchilar kabi 
klassik maktabning tarafdorlari ham menejmentning ijtimoiy jihat- 
lari to'g'risida unchalik tashvishlanmaganlar. Bundan tashqari, ularning 
ishlari ilmiy uslubiyotga asoslanmagan holda ma’lum darajada shax- 
siy kuzatishlardan kelib chiqadi. «Klassiklar» tashkilotlarga porloq 
kelajak nuqtai nazaridan qarashga harakat qilardilar, shuningdek, 
ular tashkilotlarning umumiy tavsiflarini va qonuniyliklarini aniqlash- 
ga urinar edilar. Klassik maktabning maqsadi menejmentning uni­
versal tamoyillarini ishlab chiqishga, shu bilan birga, bu tamoyilar- 
ga amal qilish tashkilotni shubhasiz muvaffaqiyatga olib keladi de- 
gan g'oyaga asoslangan edi.
Bu tamoyillar ikkita asosiy jihatlarga to'xtalib o'tadi. Ularning 
biri tashkilot boshqaruvining oqilona tizimini ishlab chiqish edi. 
Biznesning asosiy tamoyillarini aniqlab, nazariyotchi «klassiklar» 
tashkilotni bo'linmalar va ishchi guruhlarga bo'lishning eng yaxshi 
usulini topishlariga ishonch hosil qilganlar. Bu funksiyalar an’anaviy 
bo'lib, moliya, ishlab chiqarish va marketing hisoblanar edi. Bu 
bilan menejmentning asosiy funksiyalarini aniqlash ham chambar- 
chas bog'liqdir. Fayolning menejment nazariyasiga qo'shgan asosiy 
hissasi - u menejmentni universal protsess kabi ko'rib chiqdi, bu 
protsess rivojlantirish va tashkil qilish kabi bir nechta bir-biri bi­
lan bog'langan funksiyalardan iborat edi.
Klassik tamoyillarning ikkinchi kategoriyasi tashkilot tuzil- 
masining shakllanishiga va ishchilarni boshqarishga tegishli bo'lgan. 
Bunga misol bo'lib yakkaboshchilik tamoyili xizmat qilishi mumkin, 
shunga muvofiq inson faqatgina bitta boshliq tomonidan buyruq 
olishi va faqatgina unga buysunishi kerak. Misolda Anri Fayolning 
menejment bo'yicha 14 ta tamoyillarining qisqacha bayoni keltiril-

---

gan, ulardan ko'plari, Fayol ularni birinchi bor ta’riflab bergan payt- 
dan beri sodir bo'lgan o'zgarishlarga qaramay, hozirgacha foyda- 
lidir.