Menejment kafedrasi

17- Mavzu. TADBIRKORNING AHLOQIY QOIDALARI.


Reja
1. Tadbirkor shaxsi xususiyatlari.
2. Tadbirkorlik etikasi.
3. Tadbirkor amal qilishi lozim ahloqiy me’yorlar.


1. Tadbirkor shaxsi xususiyatlari
Tadbirkor shaxsni uning jamiyatdagi o’rni, tadbirkorlik faoliyatida o’z o’zini va boshqalarni shaxsiy va tashkilot umumiy maqsadlariga erishish uchun harakat qilishga unday oladigan, ishchanlik xususiyatlarini, mahnaviy va muomala madaniyatini o’zida mujassamlashtirgan kishi sifatida tavsiflash mumkin.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkor jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida markaziy o’rin tutadi. Bu siyosiy va iqtisodiy erkin shaxs bo’lib, u o’z faoliyatini aholining tovar va xizmatlarga bo’lgan talabni qondirish orqali foyda olishga yo’naltirishi lozim. Xorijiy davlatlarda tadbirkorlik jamiyat orasida hurmatga sazovordir. Bu kishilarni o’z xayotlarini mustaqil tashkil qilish istaklari natijasidir. Tadbirkor, ayniqsa kichik biznesmen kimidir yordamidan umidvor bo’lmasdan, qiyinchiliklar, to’siqlarni yakkama-yakka yengib, o’z o’rnini topishi kerak. Xususiy faoliyat (ish) bilan shug’ullanayotgan kishi mehnatni qiyinchiliklariga, muvaffaqiyatga erishish holi uzoqligiga qaramasdan o’zining mustaqilligidan, erkin mustakil mehnat qilish imkoniyatlaridan voz kecha olmaydi.
Biz uchun anoanaga aylanib qolgan xalq xo’jaligi doirasidagi xo’jalik faoliyati mehnatkashlarni tashabbus ko’rsatish imkoniyatlarini nazarda tushmagan, balki olingan majbiriyatlarini bajarishlariga yo’naltirilgan. Bunday sharoitda korxona ishchilari yuqoridan berilgan ko’rsatmani amalga oshiruvchilar rolini bajarganlar. Bunday holat kishilarni o’z mehnatlarini pirovard natijalariga nisbatan befarq qilib qo’yadi, oqibatda doimiy zarar ko’rib ishlaydigan korxonalarni paydo bo’lishiga va talab qilinmagan, sifatsiz mahsulotlarni ishlab chiqarishga olib keladi. Kishilarga o’z maqsadlariga erishish maqsadida davlat korxonalari va xususiy firmalarda yollanma ishchi bo’lib qolmaslikka undovchi holatlar quyidagilar:
1. Yaxshi maosh olish istagi.
2. Hech kimga bo’ysunmagan holda mustakil bo’lish.
3. SHaxs va mutaxassis sifatida o’z mavqeini belgilab olish istagi.
4. Rahbar bo’lish istagi.
5. Ijodiy mehnat qilish erkinligiga erishish istagi.
6. Hotanish bo’lgan ish faoliyatida o’z kobiliyatini sinash istagi.
Tadbirkorlik faoliyatining motivi foyda olish hisoblanadi.
Ayni vaqtda ko’pgina xorijiy mamlakatlarda olib borilgan tadqiqotlarni ko’rsatishicha, oliy maolumotli ishchi kuchi mehnat faoliyatini nafaqat ish xaqi manbai (vositasi), balki o’zini shaxs sifatida bilim imkoniyati deb qaraydi.
“Tadbirkorlik” so’zining asosini “tadbir” so’zi tashkil qiladi, yaoni nimadir yoki qandaydir ishni boshlash demakdir.
Tashabbus tadbirkorlikning asosi hisoblanadi. U xo’jalik faoliyatini maolum aktiv usul sifatida qaralib, yangi tijorat g’oyalarini, yangi texnik imkoniyatlarni
izlab topish, kapitalni resurslarga va ularni realizatsiya qilishga jalb qilish (sarflash)ni, yangi imkoniyatlardan byurokratik to’siq va sustkashliksiz tezlik bilan foydalanishga asoslangan.
Tadbirkorlar ko’pincha shaxsiy ehtiyojlarini, shaxsiy boylikni ko’paytirishni birinchi darajali vazifa deb qaraydilar. Foydaning ko’p qismini maksimal darajadagi talabga ega bo’lgan faoliyatni, o’z ishlarini rivojlantirishga sarflaydi. U doimiy ravishda xarajatlarni kamaytirish, mahsulot sifatini oshirish, yangi texnika va texnologiyadan foydalanish, yangi ilmiy kashfiyotlar yaratish imkoniyatlarini qidiradi.
“Tadbirkor”qoidaga kщra, щz ishini olib borish uchun bilim va kasb mahoratiga ega bщlishi kerak. Aks holda u yutыazib ыщyishi mumkin.
Tadbirkorning kasb bo’yicha bilimi ikkita asosiy kategoriyaga bщlinadi:
1. Bevosita tovarlar va xizmatlar ishlab chiыarish bilan boьliы bщlgan bilim va mahorat.
2. Biznesni tashkil ыilish va ishlab chiыarishni boshыarish (menejment, marketing, moliya, reklama) bilan boьliы bщlgan bilimlar.
Xususiy, oilaviy kichik biznes bilan shug’ullanuvchi tadbirkor, qoidaga binoan hambirinchi, hamikkinchi toifaga (kategoriya) oid bilimlarni egallashi lozim.
SHeriklar bilan birgalikda ish olib boraetgan tadbir-kor, ko’proq bitta toifa bo’yicha bilimga eag bo’lishi yoki biznesni boshqarishda biror sohaga mos keladigan (moliya, reklama, sotish va x.k.z.) vazifani bajarishga ixtisoslanadi. Boshqa funk-tsiyalarni bajarishni shunga mos bilimlarga ega bo’lgan sheriklari o’z zimmalariga oladilar.
Yirik korxonalar miqeida biznesni amalga oshirayotgan tadbirkorlar, uni boshqarishga mutaxassislar, menejerlarni jalb qiladilar, o’zlari esa boshqarishni strategik va moliyaviy masalalari bilan shug’ullanadilar.
Biznesni mustaqil amalga oshiruvchi tadbirkorni kasb mahorati darajasiga, ishlab chiqarayotgan tovar va xizmatlarning murakkabligiga va biznes ko’lamiga bog’liq. Konstruktsiyasi, texnologiyasiga ko’ra oddiy tovarlar va xizmatlar (kichik biznes doirasida)ni ishlab chiqaruvchi tadbirkor, shunga mos kasb malakasiga va ishlab chiqarish tajribasiga ega bo’ladi. O’z ishini boshqarish bo’yicha bilimlarni u qisqa muddatli kurslarda yoki mustakil o’qish orkali egallaydi.
Murakkab tovarlar ishlab chiqaruvchi va xizmatlar ko’rsatuvchi (kichik biznes sohasida) tadbirkor, odatda shunga mos ravishda o’rta yoki oliy maolumotga ega bo’lishi, agar faoliyat ko’rsatish kichik biznes doirasidan chiksa, u holda tadbirkor menejment, marketing, moliya bo’yicha bilimarni egallashlari lozim.
SHerikchilik asosida biznes bilan shug’ullanayotgan tadbirkorning maolumoti yo’nalishi va darajasi, bajarayotgan funktsiyasiga mos bo’lishi kerak.