Меҳнат ва касб таълими

Plastmassalarning asosiy xossalari. 
Plastmassalar juda yaxshi fizik – 
ximiyaviy xossalarga ega bo’lganli tufayli ular eng ko’p tarqalgan qurilish 
materiallari, masalan metallarga qaraganda anchagina afzalliklaga ega. 
Plastmassaning zichligi 0,9-1,8 g/sm
3 
atrofida bo’lib, ular alyuminiydan ikki marta, 
po’latdan besh-olti marta yengildir. 
Plastmassalarning 
hajmiy massasi 
ularning g’ovakligiga va tarkibidagi 
to’ldirgichlar miqdoriga bog’liq bo’ladi, masalan, g’ovak plastmassalarning hajmiy 
massasi 20-50 kg/m
3
ga, zich plastmassalarniki esa 1800-2200 kg/m
3 
ga teng. 
Plastmassaning mustahkamligi
ham turlicha. Masalan, kukunsimon 
to’ldirgichli plastmassalarning siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 100-150 MPa 
(1000-1500 kgk/sm
3
) ga, shisha tolali plastmassalarning siqilishdagi mustahkamlik 
chegarasi 400 MPa (4000 kgk/sm
3
) ga, cho’zilishdagi mustahkamlik chegarasi 450 
MPa (4500 kgk/sm
3
) ga, egilishdagi mustahkamlik chegarasi 700 MPa (7000 
kgk/sm
3
) 
ga 
teng, 
bu 
esa 
ST5 
markali 
po’latning 
mustahkamlik 
xarakteristikalaridan ozgina kamdir.
Plastmassalarning plastikligi 
yuqori bo’lganligi uchun ulardan murakkab 
shaklli buyum va detallar tayorlash mumkin. Lekin plastmassalarning plastic 
xossalari turlicha namoyon bo’ladi. Jumladan, termoreaktiv plastmassalar 
qotganida plastikligini yo’qotib, ularni qizdirish yo’li bilan qayta yumshatib 
bo’lmaydi, termoplastik plastmassalarni esa qayta yumshatish va ishlatish mumkin. 
Plastmassalarning 
issiqlik o’tkazuvchanligi 
ancha past bo’lib, ularning 
g’ovakliligiga bog’liq. Zich plastmassalarning issiqlik o’tkazuvchanlik koeffisienti 
0,2-0,6 kkal/m*soat*grad ga, g’ovak plastmassalariniki masalan, penova 
poroplastlarniki esa 0,03-0,04 kkal/m*soat*grad ga teng.
Plastmassalarning issiqlikga chidamliligi ancha past bo’lib, 80
0 
C dan 
oshmaydi, bundan yuqori temperaturalarda ko’p plastmassalar yumshaydi va 
xossalarini yo’qotadi. Bu plastmassalarning asosiy kamchiligi bo’lib, ularning 
ishlatish sohasini cheklaydi. Plastmassalarning ximiyaviy barqarorligi yuqori: ular 
suvga, kislotalarga, tuz eritmalariga xamda organic erituvchanlikga nisbatan 
chidamli. Plastmassa buyumlar korroziyalovchi muhitda metal detallarga nisbatan 
ancha uzoq xizmat qiladi.
Ko’pgina plastmassalar elektrdan izolyasiyalash xossalariga ega, shuning 
uchun ular sim va electr jihozlarni izolyasiyalashda ishlatiladi. 
Asbest to’ldirgichli plastmassalar (asbotekstolit) ning ishqalanish koeffisienti 
(friksionxossalari) katta, yeyilish koeffisienti esa kichik. To’qima to’ldirgichli 
plastmassalar (tekstolitlar) antifriksion xossalarga ega bo’lib, podshipniklardagi 

---

178 
bronza va babbit o’rnini bosa oladi. Plastmassalar istalgan rangga yaxshi bo’yaladi, 
ba’zi to’ldirilmagan plastmassalar shaffof bo’lib, yuqori optic xossalarga ega.
Plastmassalarga ishlov berishning (qirqish, randalash, parmalash va hokazo) 
texnologik osonligi ulardan har xil shaklli buyumlar tayorlash imkonini beradi.
Qattiqligining 
pastligi 
(sirtining 
g’adir-budurligi, 
tez 
yeyilishi), 
yeyiluvchanligining yuqoriligi (vaqt o’tishi bilan uncha kata bo’lmagan nagruzka 
ostiga plastik oquvchanligi ortib boradi), eskirishi (buyumlarning xiralashishi va 
o’z-o’zidan yemirilishi) plastmassalarning salbiy xossalaridir.