Ámeliy sabaq materialları

Qadaģalaw ushın sorawlar
Sózdiń mánisi degenimiz ne?
Sózlerdiń leksikalıq hám grammatikalıq mánisi degenimiz ne?
Bir mánili hám kóp mánili sózlerge qanday sózler kiredi?
Sózdiń tuwra hám awıspalı mánisi degenimiz ne?
Sózdiń mánisiniń awısıw usıllarına neler kiredi?


Ádebiyatlar
Бердимуратов Е. Ҳәзирги қарақалпақ тили. Лексикология. Нөкис, 1994
Насыров Д., Бекбергенов А. Русша-қарақалпақша лингвистикалық терминлер сөзлиги. Нөкис, 1992.
Бекбергенов А. Қарақалпақ тилиниң стилистикасы. Нөкис, 1990.
Da’wletov A. Til bilimi tiykarlari’. No’kis, 2013.


6-tema. Sheklengen leksika. Tabu, evfemizm, jargonlar, kásiplik sózler, dialekt sózler, terminler.
Joba:
Sheklengen leksika.
Kásiplik sózler, dialekt sózler. Terminler.
Tabu, evfemizm, jargonlar.


Tayanısh sózler: Ulıwma qollanıwshı sózler, sheklengen sózler, kásiplik sózler, dialektlik sózler, terminler, tabu, argotizm, evfemizm, jargonlar.

Ulıwma qollanıwshı hám sheklengen sózler. Jalpı xalıqlıq hám sociallıq yamasa dialektlik sheklengen leksika. Til arqalı qatnas jaģdayına názer awdarsaq, onda sózlerdiń qollanılıw órisinde elewli ayrıqshalıqlardı seziwge boladı. Bul nárse hár qanday sózdiń uluwma kópshilikke tanıslıģı, hár bir adamnıń leksikasında tutqan ornı, turmıs tarawlarına qatnası, qollanılıw sheńberi aymaqlıq kásiplik shekleniwshiligi hám taģı basqa da usıģan usaģan jaģdaylarģa baylanıslı. Máselen, paxta, qala, kafedra, medicina, jaz, gúz, barıw, islew, keshe, búgin, jaqsı, jaman, aq, qızıl, men, sen, ol, jıldam, tez, t.b. sózler qaraqalpaq tilinde sóylewshi barlıq adam ushın ortaq, tanıs, hár bir adamnıń leksikasında eń jedel sóz birlikleri xızmetin atqaradı, turmıstıń barlıq tarawların da tiykarģı sózler sıpatında qollanıla beredi. Bul sózler uluwma xalıq tárepinen qabıl etilgen hám barlıq belgileri boyınsha jalpı xalıqlıq sıpatqa iye. Kerisinshe, házirgi qaraqalpaqlar jasaytuģın arqa rayonlar wákilleri menen túslik rayonlar wákilleri arasında, olardıń sóylew tilindegi aymaqlıq ayırmashılıqlardı bildiretuģın, sonday-aq belgili bir kásip penen shuģıllanıwshı jámáátlerdiń tiline tán, sol kásip iyelerine ģana túsinikli yamasa anaw ya mınaw sociallıq ortalıqta ģana ómir súrip kiyatırģan sózlerdi de ushıratıwģa boladı kórpesh. /qoydıń qorası/ sazaq/ seksewil/ ójek/ buzaw/ júziw júzip, keliw, más bolıw, más bolıp keliw, araqqa toyıw t.b. Bunday sózlerdiń qollanılıw órisi sheklengen dárejede ģana olar tiykarınan alģanda dialektizmler, kásiplik sózler hám argotizmler bolıp keledi.

Mine usı joqarıdaģı jaģdaylar tiykarında qollanılıw órisi jaģınan sózlerdiń uluwma eki toparın ajıratamız. Olardıń birinshisin qaraqalpaq tilinde sóylewshi barlıq jámáát ushın ortaq jalpı xalıqlıq leksika quraydı da, al ekinshisin aymaqqa, ya kásipke, ya sociallıq ortalıqqa baylanıslı qollanılıw órisi jaģınan sheklengen leksika quraydı.
Sheklengen leksikanı quraytuģın sózler óz gezeginde dál belgilerine, ózgesheliklerine sáykes dialektizmler, kásiplik sózler hám argotizmler bolıp úsh toparģa bólinedi.