Melioratsiya

6.1-rasm.  Yarim mexanizatsiyalashgan yopiq gorizontal 
drenaj  qurish:
1- transheya;  2 - drenaj  quvuri;  3- sizdirgich.
Yopiq  gorizontal  drenajlar  qurishning  mexanizasiyalashgan  usuli 
asosan  o ‘ta  qattiq  bo‘lmagan  gruntli  hamda  yer  osti  suvlari  yer  sirtiga 
uncha  yaqin  (uch  metrdan  past)  bo‘lmagan  maydonlarda  amaiga 
oshiriladi.
Drenajlarni qurish maxsus  ЭД-3,0,  3TS-406, Д-301, ДУ-251,  ДУ- 
252,  БДМ-251,  БДМ-252  va  boshqa  (transheyali,  transheyasi 
toraytirilgan  hamda  transheyasiz)  drenaj  yotqizuvchi  mashinalar  orqali 
bajariladi.  Drenaj  yotqizuvchi  mashina  asosan  mashina  bazasidan, 
transheya  qazuvchi  (cho‘michli  yoki  kurakli)  ish  jihozidan,  drenaj 
(sizdirgich  bilan  o ‘ralgan  quvur)  yotqizuvchi  ish  jihozidan  hamda 
qazilgan  tuproqni  transheyaning  o‘ng  yoki  chap  qirg‘og‘iga  chiqarib 
tashlovchi  ish jihozidan tashkil topgan.
Yopiq drenaj  transheyasi deb,  drenaj  mashinasi yordamida qazilgan 
vertikal  devorlari  (chuqurligi  3 m  gacha)  hamda  eni  (0,3 5 -0,60m)  dan 
tashkil  topgan  xandakka  aytiladi.  Xandak  tubida  esa  drenaj  ya’ni 
sizdirgich (fil’tr)  bilan  o ‘ralgan  (sopol yoki  plastmassali)  quvur m a’lum 
nishablikda joylashgan (6.2-rasm).  Drenaj quvuriga suv sizdirgich orqali 
uning  maxsus  teshiklari  yoki  quvurlar  ulangan joylardagi  tirqishlardan 
o ‘tadi.
89

---

Yopiq gorizontal drenajlarni qurishning texnologik jarayoniga 
quyidagilar kiradi:
-drenaj transheyasini qazish;
-drenaj  (quvur  va  uni  atrofini  m a’lum  qalinlikda  sizdirgich 
materiallari  bilan o‘rash) yotqizish;
-transheyani tuproq bilan qayta ko‘mish.
Transheyadan  qazib  chiqarilgan  tuproqni  qayta  ko‘mish  ikki  xil 
usulda  olib  boriladi:  ulardan  biri  bul’dozerlar  yordamida  bajarilib, 
bul’dozerning  transheya  o ‘qiga  nisbatan  perpendikulyar  yoki  parallel 
harakati  orqali  olib  boriladi;  ikkinchi  usulida  esa  drenaj  qurilishi 
jarayonida  olib  borilib,  drenaj  mashinasiga o ‘rnatilgan  maxsus  tuproqni 
transheyaga  qayta  yo'naltiruvchi  tasmali  yuklagich  (transporter)  orqali 
amalga oshiriladi.
Yuqoridagi  ikki  usulda  ham  tuproq  maxsus  zichlanmasdan 
(shibbalanmasdan)  amalga  oshirilishi  natijasida  sug‘orma  suvlaming 
ta’sirida  qurilgan  drenajlar  ishdan  chiqib,  yerlaming  meliorativ  holatini 
yomonlashuviga sabab bo‘lmoqda.
Yopiq 
gorizontal 
drenaj 
qurish 
texnologiyasi