Melioratsiya

5.1.  Kanal,  kollektor va suv havzalarni tozalovchi mashinalarning 
vazifasi, turlari va ularga qo‘yiladigan talablar
Kanal,  kollektor  va  suv  havzalaridan  foydalanish  jarayonida 
ularning  sirtiga  ayrim  o ‘tlar  o ‘sadi,  tubida  esa  cho‘kindilar  cho‘kib,  loy 
qatlamini hosil qiladi, bu narsalar kanal ko‘ndalang kesimini kamaytirib, 
undan  unumli  foydalanishni  chegaralaydi.  Ushbu  o ‘t  va  cho‘kindilar 
ko‘rsatilgan muddatlarda tozalanib turilishi zanir.
M amlakatimizda qurilgan va ishlatilayotgan kanal va kollektorlarni 
tozalash  ishlari, 
asosan  bir  cho‘michli  draglayn  va  gidraviik 
ekskavatorlar yordamida amaiga oshiriladi.
Kanal  va  kollektorlardagi  o ‘t  va  qamishlarni  o ‘rish  maxsus 
mashinalar  orqali  o ‘rilib,  yig‘ishtirib  olinadi.  Bu  mashinalarning  oddiy, 
faol (frezali yoki rotorli) va aralash bo‘lgan  ish jihozlari mavjud.
58

---

Suv  havzalari  bo‘lmish,  magistral  kanal,  daryo,  ko‘l  va  suv 
omborlaridagi  cho‘kindilami  tozalaydigan  maxsus  mashinalarning,  bir 
joyda  turib  va  suvda  suzib  yurib,  cho*kindini  suvga  qorishtirib,  tortib 
olish va uni chiqarib tashlaydigan turlari ham ishlatiladi.
Kanal  tozalovchi  mashinalarga  qosyiladigan  asosiy  talab:  ishlash 
sharoitiga  iloji  boricha  faol  ish jihozli  uzluksiz  ishlovchi  boclishi;  kam 
xarajatli,  yuqori  ish  uiiumdorligiga  ega  bo*Ushi;  ishlatiladigan joylarda 
o ctuvchanligini  ta’mmlash;  kanalni  tozalashda  iloji  boricha  uning 
loyihadagi  o ‘lehamlarmi  tiklash;  qo‘l  kuchini  ishlatmasdfttt  turli 
oMchamdagi  k^nallami  tozalash  imkoniyatiga  ega  hoii.shi;  kanaldan 
chiqarilgan  cho‘kindilarni  uni  qirg‘og‘iga  tushishini  bir  tekisligini 
ta’minlash;  suvli  kanallarda  mavjud  boMgan  o ‘t  va  cho‘kindilarni 
tozalash  imkoniyatiga  ega  bo‘lishi;  mashinalarni  bir  ish joyidan  boshqa 
ish joyiga qo‘shimcha vositalarsiz, o ‘zi yurib o‘tish, talablari qo‘yiladi.
Kanaldagi  o ‘t  va  qamishlarni  o ‘ruvchi  mashinalarga  quyidagi:  o‘t 
va 
qamishlarni 
o‘ruvchi 
ish  jihozi, 
kanalning 
sirtiga 
ziyon 
yetkazmasligi;  o'rilgan o ‘t va qamishlarni yig‘ishtirib olish; kanal sirtida 
o ‘suvchi  boshqa yo‘g‘on  poyali  o ‘tlar va o ‘simliklarni o ‘rib,  yig‘ishtirib 
olish talablari qo‘yiladi.
Shuni  ta’kidlab  o ‘tish  lozimki,  yuqoridagi  qo‘yilgan  talablami  bir 
ish jihozi  yoki  bir  mashina  yordamida  amalga oshirib  boim aydi.  Kanal 
va  kollektorlarni  tozalash  va  ulardagi  o ‘tlarni  o ‘rish  uchun  turli  ish 
jihoziga  ega  bo‘lgan  mashinalar  kerak  bo‘ladi.  Shunga  ko‘ra  kanal  va 
kollektorlarni  tozalovchi  va  ulardagi  o ‘t  hamda  qamishlarni  o ‘ruvchi 
mashinalarni davriy va uzluksiz ishlaydigan turlari mavjud.
Davriy  ishlaydigan  turiga  asosan  bir  cho‘michli  draglayn  va 
gidravlik  ekskavatorlar  kiradi.  Uzluksiz  ishlaydigan  turlariga  esa  ko‘p 
cho‘michli,  frezali,  rotorli  va  aralash  ish  jihozli,  shuningdek,  o ‘t  va 
o ‘simliklarni olov bilan yondiruvchi mashinalar kiradi.
Bu  ish jihozlari  mashinaga tirkama yoki osma ravishda o ‘matiladi. 
Mashinalar  yurish  uskunasi  bo‘yicha;  zanjirli,  g ‘ildirakli,  chang‘ida  va 
suvda suzib yuruvchi turlari  ishlatiladi.