Melioratsiya sohasidagi tadbirlarning loyihalarini, shuning

1.Mashina–ekskаvаtоr parki tarkibi va mashinalarni vaqt bo’yicha foydalanish ko’rsatkichlari

Har bir talabaga individual ravishda kurs loyihasiga maxsus shakl (1-ilova) asosida topshiriq beriladi. Unga ko’ra ko’chma mexanizatsiyayalashgan kolonna, qurilish-montaj boshqarmasi va boshqa suv xo’jaligi tashkilotlarining mashina ekskаvаtоr parki tarkibi talaba ishlab chiqarish amaliyoti natijalari asosida individual yoki shartli ravishda talaba tartib raqami asosida kurs loyihasi rahbari tomonidan beriladi.

Mashina parki tarkibi hamda 2-ilovadagi mashinalardan foydalanish ko’rsatkichlari asosida quyida keltirilgan shakl (1.1-jadval) bo’yicha amaliy mashg’ulotlar (kurs loyihasi) ning dastlabki ma’lumotlari kiritiladi.

Qzbekiston Respublikasi suv xo’jaligi tashkilotlarida mavjud va ishlab turgan meliorativ mashinalarnig texnik tavsiflari va parametrlari 2.1-2.4 jadvallarda keltirilgan.
1.1-jadval. 1-shakl. Mashinalardan foydalanish ko’rsatkichlari

№	Mashina nomlanishi	Mashina rusumi	Mashina soni	Mashinalardan vaqt bo’yicha foydalanish ko’rsatkichlari
				Ichki smena-dan foydala-nish koeffi-tsiеnti, KIS	Smena koeffitsiеnti, KSM	Ko’chirib o’tkazishlar soni	Ko’chirib o’tkazishning o’rtacha vaqti
1	Bir cho’m ekkavator	JY-230ELB	8	0.45	1.6	5	16
		JY-230ELD	7	0.45	1.8	5	16
2	Bir cho’m gidravlik uzatmali ekskavator	EK 2027	8	0.52	1.7	14	12
		GLG-250C	4	0.25	1.8	5	16
3	Ko’p cho’m ekskavator	ETS 252A	5	0.48	1.5	7	18
		ETS-202	4	0.48	1.5	5	20
4	Buldozerlar	GLGB 160	8	0.74	1.7	7	12
5	Skreperlar	DZ 149 5	10	0.74	1.7	6	12
6	Avtogrederlar	XCMG GR-180	9	0.45	1.8	5	8
		XCMG GR-1803	8	0.45	1.8	5	8

Ko‘rsatkichlar nomlanishi	Ekskavator rusumi
	JY 230 ELD	JY 230 ELB	EK-2027	GLG-205C
Yuritma turi	Gidravlik
Dvigatel rusumi	Kamminz 6 VTA 5.9-S 173
Quvvati, kVt (ot kuchi)	126 (171)	126 (171)	132 (160)	108 (145)
Cho‘mich sig‘imi, m^3:	0,8	0,45	0,65	0,8
Eng katta qazish radiusi, m:	10,4	15,0	11,5	9,82
Eng katta qazish chuqurligi, m:	7,05	11,0	8,1	6,35
Eng katta to‘kish balandligi, m:	7,15	10,0	8,0	6,73
Massa, tn:	23,0	24,1	21,0	26,0
Yurish qurilmasi turi	Gusenitsali		G’ildirakli	Gusenitsali

Ko‘rsatkichlar nomlanishi	Ekskavatora rusumi
	JY 623ELD	JY 623ELB	XE 215CLL		XE 260CLL	ЕК 1860	ЕК 2027	ЕК 2028			ЕТ 2028	ЭО 4225	ЭО 4121А
Yuritma turi	Gidravlik
Dvigatel rusumi	Камминз 6 ВТА 5.9-С 173			Isuzi PP-6BG1TRP	Isuzi CC-6BG1TRP	ЯМЗ 236 Г-5						ЯМЗ 238ГМ2	А-01М
Quvvati , kVt (ot kuchi)	120	120	106,5		128,5	90,5 (140)	132 (160)	132 (160)	110 (150)			125 (170)	95,6 (130)
Cho‘mich sig‘imi , m^3:	0,65	0,5	0,65		0,5	1,0	0,65	1,0	0,45			0,6	0,65 0,8;
Eng katta qazish radiusi , m:	12	15	11,63		15,0	9,1	11,5	9,3	15,0			9,3	8,8
Eng katta qazish chuqurligi , m:	8,92	11	8,0		11,64	5,7	8,1	5,8	11,0			6,0	5,8
Eng katta to‘kish balandligi , m:	7,5	9,6	11,16		12,13	6,2	8,0	6,2	9,5			5,1	6,0
Massa, tn:	23,9	24,1	22,0		26,0	18,0	21,0	20,1	27,4			25,4	20,9
Yurish uskunasi	Gusenitsali					G‘ildirakli				Gusenitsili

		kg/mash.-s	l/mash.-s
1	2	3	4
Dizel dvigatelli mashinalar Yer qazish mashinalar sinfi
Bir cho‘michli ekskavatorlar: Cho‘mich sig‘imi 0,45m3 gacha (shu jumladan)	JY - 230ELB	14,647	17,576
	YET - 2028	12,787	15,344
Cho‘mich sig‘imi 0,5m3 gacha (shu jumladan)	JY- 623ELB	13,949	16,739
	GLG -925LL	13,794	16,552
	JYL -210E	12,004	14,405
	XE -260CLL	14,938	17,925
Cho‘mich sig‘imi 0,53m3 gacha (shu jumladan)	HXW -230LC	14,414	17,297
Cho‘mich sig‘imi 0,65m3 gacha (shu jumladan)	XE - 215CLL	12,380	14,856
	JY - 623ELD	13,949	16,739
	ЕК - 2027	14,671	17,606
	ЭО - 4121А	9,345	11,214
	ЭО - 4225	14,531	17,437
Cho‘mich sig‘imi 0,8m3 gacha (shu jumladan)	JY -230 ELD	14,647	17,576
	GLG -205C	12,555	15,065
	ЭО -4121А	9,345	11,214
Cho‘mich sig‘imi 0,95m3 gacha (shu jumladan)	GLG -225С	12,555	15,065
Cho‘mich sig‘imi 1,0m3 gacha (shu jumladan)	JY -230E	14,647	17,576
	ЕК -1860	10,059	12,071
	ЕК -2028	14,671	17,606
Yumshatgichli buldozer lar, dvigatel quvvati 103 kVt	T-170	10,277	12,332
Yumshatgichli buldozer lar, dvigatel quvvati 110 kVt	Т-9.01	11,474	14,727
Yumshatgichli buldozer lar, dvigatel quvvati 115 kVt	YTO-140	11,474	13,769
	Т-140	11,996	14,395

2.2 Jadval. Buldozer-yumshatgich jihozli mashinalarning texnik parametrlari

2.4 jadval davomi

Mashinalar nomi (turi) va asosiy tavsiflari	Mashinalar rusumi (model)	Yonilg‘i sarfi normasi
		kg/mash.-s	l/mash.-s
1	2	3	4
Yumshatgichli buldozer lar, dvigatel quvvati 117,7 kVt	Т-130	11,744	14,092
Yumshatgichli buldozer lar, dvigatel quvvati 120 kVt	TY-160	11,429	13,715
	GLGB-160	11,973	14,368
	SD-16	12,191	14,629
Yumshatgichli buldozer lar, dvigatel quvvati 123 kVt	Е-9.01 КБР-1-01	12,273	14,727

2.Mashinalarning yillik ish tartibini hisoblash

Melioratsiya va qurilish mashinalarining ikki turdagi ekspluаtаtsion ish tartibi belgilanadi: vaqt bo’yicha va kuch yuklamasi intensivligi bo’yicha. Vaqt bo’yicha ish tartibi smenadagi foydali ish vaqti bilan belgilanib, smena, sutka va yildagi majburiy tanaffuslarni hisobga olgan holda aniqlanadi. (GLG -225С misolida)

Mashina smena vaqti foydali ishga, xizmat ko’rsatish va ta’mirlash, mashinani ishga tayyorlash hamda tashkiliy jarayonlarga ketgan vaqtga bo’linadi.

Mashinalarning yillik ish tartibi 5 yoki 6 ish kunlik haftada mashina soatlarda quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.

= 221*8,2*1.6=2899,5 mash-soat

yoki moto-soatlarda

=2899,5 *0.45=1304,7 moto-soat (2.1)

bu yеrda: D_ISH – yildagi ish kunlari soni;

t_s – ish smenasining davomiyligi, soat (t_s=8,2 soat yoki t_s=7,0 soat);

K_sm – mashinalarning smena koeffitsienti (1-shakl);

K_p–mashina-soatdan motto-soatga o’tish koeffitsiеnti (3-ilova).

Mos ravishda yildagi ish kunlari soni

=365-(86+11+9+28+5)=221 kun (2.2)

bu yеrda: d_k – bir yildagi kalendar kunlar soni, d_k=365 kun;

d_d.b – bayram va dam olish kunlari hisobiga mashinaning ishlamagan kunlari soni;

d_ob.x – ob-havo noqulay kelishi munosabati bilan mashinalarning ishlamagan kunlari soni;

d_t - ko’zda tutilmagan tashkiliy sabablarga ko’ra mashinalarning to’xtab turgan kunlari soni;

d_tuz-ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish sababli mashinalarning bekor turish kunlari soni;

d_ob.x - mashinalarni boshqa ish joyiga ko’chirib o’tkazish vaqtida ishlamagan kunlar soni.

Yozgi vaqtda (iyun, iyul, avgust) mashinalar ishlashini o’zgaruvchan jadval asosida tashkil etilganda bayram va dam olishlar sababli ishlamagan kunlar soni quyidagicha aniqlanadi:

=112 kun d_db=86 kun deb olamiz (2.3)

bu yеrda: d^I_d.b – respublikada o’rnatilgan bayram va dam olish kunlarining soni;

d^u_d.b – mashiistlarni o’zgaruvchan jadval asosida ishlaganda dam olish va bayram kunlari soni.

Ob-havo noqulay kelishi munosabati bilan mashinalarning ishlamagan kunlari soni

=12 d_ob.x=11 kun deb olamiz (2.4)

bu yеrda: - ob havo noqulay kelgan kunlar soni.

Ko’zda tutilmagan tashkiliy sabablarga ko’ra mashinalarning to’xtab turgan kunlari soni

=8 kun d_t=9 kun deb olamiz (2.5)

Ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish sababli mashinalarning bekor turish kunlari soni

= kun

(2.6)

bu yеrda: d_ku – mashinalarni bir ish joyidan ikkinchi ish joyiga ko’chirib o’tkazish vaqtida ishlamagan kunlari soni;

P^I_t – moto-soatdan mash-soatga o’tkazish koeffitsiеnti,

=0.0210*0.45=0.0095 (2.7)

bu yеrda: P_t – ta’mirlash koeffitsiеnti (4-ilova);

K_is – ichki smenadan foydalanish koeffitsiеnti (1-shakl).

Mashinalarni boshqa ish joyiga ko’chirib o’tkazish vaqtida ishlamagan kunlar quyidagicha aniqlanadi:

=5*16=80 soat (2.8)

bu yеrda: n_ko’ – ko’chirib o’tkazishlar soni (1-shakl);

t_ko’ – ko’chirib o’tkazish o’rtacha vaqti (1 shakl).

Ko’chirib o’tkazishlar ikki smenada tashkil etilganda ishlamagan kunlar quyidagicha aniqlanadi:

= (2.9)

Mashinalarning yillik ish tartibini hisoblash jadvali

№	Mashinalar nomi	Mashinalar rusumi	Mashina soni	o'tkazish koeffitsienti	Yillik ish tartibi
					Ty	Wy
1	2	3	4	5	6	7
1	Bir cho'michli ekskavatorlar	JY-230ELB	8		2917,0	1312,7
		JY-230ELD	7		3248,4	1461,8
2	Bir cho'michli gidravlik uzatmali ekskavatorlar	EK-2027	8		2857,8	1286,0
		GLG-205C	4		3487,8	1569,5
3	Ko'p cho'michli ekskavatorlar	ETS-252A	5		2841,3	1420,7
		ETS-202	4		2842,3	1421,2
4	Buldozerlar	GLGB-160	8		3024,7	1330,9
5	Skreperlar	DZ-149-5	10		3006,6	2224,9
6	Avtogreyderlar	XCMG GR-180	9		3456,0	1555,2
		XCMG GR-1803	8		3352,7	1508,7

3. Mashinalarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatishning yillik rejasini hisoblash va tuzish
Yillik reja tuzish vaqtida bir turdagi mashinalar uchun kapital (butkul) ta’mirlash (n_k); joriy ta’mirlash va 3 - texnik xizmat ko’rsatish (n_j); 1-texnik xizmat ko’rsatish (n₁); 2 - texnik xizmat ko’rsatish (n₂); mavsumiy texnik xizmat ko’rsatishlar (n_m) soni hisoblanadi. Hisoblash vaqtida bir ta’mir tsiklidagi ta’mirlashlar va texnik xizmat ko’rsatishlar soni, ularning mehnat sig’imlari ilovalardan olinadi.

Mashinalarga yillik ta’mirlashlar va texnik xizmat ko’rsatishlarning soni quyidagi ifodalar orqali hisoblanadi:

, (3.1)

bu yеrda: n_k; n_j; n₂; n₁; n_m – kapital ta’mirlash, joriy ta’mirlash va 1-TXK, 2-TXK, 3-TXK va mavsumiy TXKlarning sonlari;

K_k – mashinalarni kapital ta’mirlash bilan qamralish koeffitsiеnti;

m_k; m_j; m₂; m₁ – mos ravishda bir ta’mirlash siklidagi kapital va joriy ta’mirlash, 3 - TXK, 2 -TXK va 1-TXK lar soni [7-ilova];

n – bir rusumdagi mashinalarning ro’yxatdagi soni.

Mashinalarni kapital ta’mirlash bilan qamralish koeffitsiеnti quyidagicha aniqlanadi:

= (3.2)

bu yеrda: η-mashinalarning hisobdan o’chirilishini va katta ta’mirlashgacha yangi va ta’mirlangan mashinalarning har xil ishlashini hisobga oluvchi koeffitsiеnt, η=0,8-0,9 - qurilish mashinalari uchun, η=0,9-0,95 - traktor va avtomobillar uchun;

P₃-korxonaning joylashgan еrini hisobga oluvchi koeffitsеnt, O’zbekistan Respublikasi uchun P₃ = 1,08;

[X] - X soning butun qismi.

Kurs loyihasining tushuntirish xati qismida ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatishlar soni faqat bir turdagi mashina uchun (3.1) ifoda yordamida hisoblanadi va qolgan mashinalar uchun hisoblash natijalari jadval shaklida keltiriladi (3.1 - jadval).
nk=(m_k*N*k_k)=1*8*0.17=1,36 n_j=(m_j*N*k_k)=7*8*0.17=9,5
n₂=(m₂*N*k_k)=24*8*0.17=33 n₁=(m₁*N*k_k)=96*8*0.17=131
n_m=2*N=2*8=16

3.1- jadval

Mashina parki uchun ta’mirlashlar va texnik xizmat ko’rsatishlarni hisoblash natijalari

№	Mashinalar nomi	Mashinalar rusumi	Mashina soni	Bir ta'mirlash davri soni				TXK					KK				P3		WK
				mKT	mjT3	m2	m1	nKT	nJT3	n2	n1	nM
1	Bir cho'michli ekskavatorlar	JY-230ELB	8	1	7	24	96	1	9	32	128	16		0,17		0,9		1,08		7680
		JY-230ELD	7	1	8	27	108	1	9	31	124	14		0,16						8640
2	Bir cho'michli gidravlik uzatmali ekskavatorlar	EK-2027	8	1	5	18	72	2	9	31	125	16		0,22						5760
		GLG-205C	4	1	8	27	108	1	6	19	76	8		0,18						8640
3	Ko'p cho'michli ekskavatorlar	ETS-252A	5	1	5	18	72	1	6	22	86	10		0,24						5760
		ETS-202	4	1	5	18	72	1	5	17	69	8		0,24						5760
4	Buldozerlar	GLGB-160	8	1	5	18	72	2	9	32	129	16		0,22						5760
5	Skreperlar	DZ-149-5	10	1	5	18	72	4	19	68	270	20		0,38						5760
6	Avtogreyderlar	XCMG GR-180	9	1	6	21	84	2	12	43	170	18		0,22						6720
		XCMG GR-1803	8	1	5	18	72	2	10	37	147	16		0,25						5760

Hisoblab topilgan ta’mirlashlar va texnik xizmat ko’rsatishlar soni yil choraklari bo’yicha taqsimlanadilar. Taqsimlanish vaqtida mashinalarni kapital ta’mirlash ularning ish bilan kam band bo’lgan yil choraklariga rejalashtiriladilar (I va IV chorak), mavsumiy texnik xizmat ko’rsatish bir yilda 2 marta birinchi marta qishki-kuzgi ish davriga o’tishdan oldin (IV chorak), ikkinchi marta bahorgi-yozgi ish davriga o’tishdan oldin (I chorak) o’tkaziladi, joriy ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatishlar soni mashinaning ish bilan ta’minlanishi jadvaliga qarab (3.2-jadval) quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:

, (3.3)

bu yеrda: a_i - i chi chorakda mashinaning ish bilan yuklanishi;

n_j - j - ta’mirlashlarning (TXK) yil davomidagi soni;

n_i – i - chi chorakdagi ta’mirlashlar (TXK) lar soni.

Ta’mirlashlarning va texnik xizmat ko’rsatishlarning yillik sonlari hisoblangandan va yil choraklari bo’yicha taqsimlangandan so’ng, ta’mirlashlar va texnik xizmat ko’rsatishlarning yillik rejasi (4.2-jadval) tuziladi.

4. Mashinalarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatishning oylik reja-jadvalini tuzish

Jadval yilning mashinalar ish bilan ko’proq band bo’lgan oyi uchun tuziladi.

4.1-jadval.Mashinalarning ish bilan ta’minlanishining yillik jadvali

Mashina nomi	Mashinalarning yil choraklarida yuklanishi, %
	I chorak	II chorak	III chorak	IV chorak