Mektepte ha`weskerler do`geregin sho`lkemlestiriw uzb

1 Sinftan tashkari ishlarining maxsad va vazifalari. 
Tasviriy sanatdan sinfdan tashkari ishlar umumiy urta ta`l im
tizimida muxim urinni egallaydi. Ular tasviriy va asaliy sanat me`morchilik
kabi san`at turlari buyicha amalga oshriladi. Bular togarak mashgulotlari, 
uchirashuv, kurgazma tanlov, san`at kechalari kabi kator yunalishlarda utkaziladi 
va ular o’quvchilarni badiy-ijodiy ixtiyojlarini kandirish va ijodiy kobiliyatlarini 
rivojlandirish, ulardagi individuallik va iste`dotni ruyobga chikarishga xizmat 
qiladi. Shu bilan birga u yoshlarning badyy va istetik fikr doirasini kengaytiradi 
xamda didini rivojlantiradi. Tasviriy amaliy san`at memoorchilikdan tashkil 
etiladigan togaraklar umumiy uria ialim maqtablirining barcha sinflarini kamrab 
oladi.
Ular kichik (1-4-sniflar) urta (5-7sniflar) katta (8-9-sniflar) gurxlardan tashkil 
topadi va ular rang tasvir, xaykaltaroshlik, grafika, nakkoshlik, ganchkordik, 
mizkorlik, 
kashtachilik, 
yogoch 
uymaqorligi, 
shuningdek 
memorchilik 
san`atshunoslikning togaragi xisoblanadi. Togaraklar san`atning u yoki bu turi yoki 
janri asosida xam tashkil etilishi mumkin. Bu togaraklarning turlari ularga 
ajiritilgan soatlar xajmi va talim mazmuni bolalarning istaklari mainlari va maqtab
imkoniyatlari bolalarning yoshlik xususiyatlaridan kelib chtktb belgilanadi. 
Maktab togaraklarning maqsad va vazifalari asosan bolalarning badyy ijodiy 
kobiliyatlarini rivojlantirish xisoblanar ekan ularni kat`iy reja asosida muntazam 
olib borilishi talab etiladi. Togaraklar xar-bar maqtabda san`atning turlari guruxlar 
buyicha bitta yoki bir nechda bulishi mumkin. 
 
2 Maktabta tasvriy va amaliy sanadtan togaroklar. 
Umumiy urta talim maqtablarida togarak raxbarining asosiy etibori kuyidagilarga 
karatiladi.
-tasviriy yoki amaliy san`at togaraklariga kizikishi iva kobiliyati bor 
o’quvchilar kabul kilinadi xamda xar bir guruxda ularning soni 10, 15 tadan 
oshmasligi lozim. Aks xolda ular bilan olib boriladigan ishlarning soni sifati 
pasayib ketadi. 
-togarakda bolalarning kizikishi idroki tasviriy malakalari, ijodiy 
kobiliyatlari urganilib va malum vakt mobaynida sinovdan utkazilib kabul kilinadi. 
Togaraklarda tasviriy amaliy san`at talimi mazmuni aloxida etiborga loyik. Talim 
mazmuning togri belgilanishi togarak ishini muvakkiyatini taminlaydi. Shuning 
uchin raxbar mavjud dasturlarni urginab chikishi va shu asosda o’zining maxalliy 
sharoitlari bolalarning tayorgarligi va imkoniyatlarini moddiy iexnikaviy 

---

asosinining mavjudligiga karab talim mazmuniga oid o’z rejasini ishlab chikadi. 
Togaraklar tasviriy va amaliy san`atning kaysi turi yoki janri yo’zasidan 
bulishligidan kat`iy nazar u amaliy va nazariy kismlardan tashkil topadi. Tasviriy 
san`atdan amaliy ishlar bevosita naturaga karab rasm ishlash kompozitsiya surat 
namunalarini kuchirish kabi yonalishlarda amalga oshiriladi. Amaliy san`atga doit 
(nakkoshlik, ganchkorlik, yogoch uymaqorligi, badiy sopoldo’zlik, miskarlik, 
kachtachilik v.b. ) togaraklarida bolalar naksh namunalaridan kuchirish mustakil 
ijodiy kompozitsiyalar ishlashdan tashkari tasviriy san`at togaraklaridagi naturaga 
karab rasm ishlash bilan xam shugullanadilar. Bunday darslarda ukituvchi 
tasvirlashning nazariy asoslari xisoblangan yorug soya, perspektiva, rangshunoslik 
konunlariga xam aloxida etibor beradi. Bu konun va koidalarga doir maxsus 
mashgulotlar tashkil etilishi mumkin. Rang tasvir, xaykaltaroshlik va grafika 
togaraklari mashglotlarida kompozitsiyalar ishlashda katta urin beriladi. Bolalar 
tasviry san`ati barcha janrlari (manzara, turmush, nat`yurmori, tarixiy, matal, 
animal, portret, afsonaviy, marina) buyicha mustakil kompozitsiya ishlash, tayor 
san`at 
asarlari 
namunalaridan 
kuchirish 
bilan 
shugullanadilar.
Ular adabiy asarlarga illyustrtsiyalar ishlash badiy bezak ishlariga doir 
topshiriklarni xam bajaradilar. Naturaga karab rasm ishlash mashgulotlarida 
togarak asolarining yoshlari yoki guruxlariga karab tabiyat maxsulotlari (barglar, 
gullar, meva va sovzovotlar) uy rozgor mexnat buyumlari texnika sport san`atga 
doir predmetlar, memorchilik obidalari, turgan yoki xarakatdagi odam, kush, 
xayvonlar rasmlari chizdiriladi. Bunday ashgulotllarda gipsli geometrik shakllar 
rezetkalar, odam va xayvonlarning gipsli shakllari, meva va sovzovotlarning 
mulyajlari, kush va kichik ulchamdagi xayvonlarning tulumlarini o’quv 
mashgulotlarida chizdirish kuyilgan maqsadga erishishni engillashtiradi. Yukorida 
kayd kilingan buyum va narsalar topshirikning vazifasiga karab aloxida yoki top 
xolda xarakatda yoki xarakatsiz xolatlarda chizdirilishi mumkin. Bunday 
mashgulotlar mavzuga oid rassomlar asarlarining reproduktsiyalarini namoish 
etishi va taxlil kilishi bilan kushib olib boriladi. Shuningdek bu mashgulotlarini 
o’zok kiska muddatda darsda mustauil tarzda amalga oshiriladi. Beriladigan 
topshiriklar mavzu va mazmun jixatdla bolalarning yoshi kizikishi tasviriy 
imkoniyatlarga yarasha buladi.