Международный научно-образовательный электронный журнал

ФИО автора:
 Usmonaliyev Zaynobiddin Adxamjon o'g'li
Kamoliddin Behzod nomidagi milliy rassomlik va dizayn institute magistranti 
Название публикации:
«O’ZBEK MILLIY DEVORIY TASVIR SAN’ATI» 
‘’Yutuk tarix- yuksak kelajak’’ 
Annotatsiya: Odamzod yaratilib, ongli hayot kеchira boshlagandan buyon, vujudga 
kеlgan tasviriy san’at namunalari turli xil va bebaho meros hisoblanadi. Asosan
V-X asrlarda O’rta Osiyoning mahobatli devoriy rangtasvir asarlari arxeologlar 
tomonidan aniqlangan bir nechta me’moriy majmualarda amalga oshirildi. Ulardan 
faqat Bolaliktepa va Varaxsha O’zbekiston chegaralarida joylashgan. Taniqli 
Panjikent devoriy tasviry hozirgi Tojikiston hududiga tegishli. Ammo ikkalasi ham 
o'tmishda birlashgan, milliy bo'lmagan holda (feodal parchalanishi sharoitida 
imkonsiz), qo'shni Buxoro va Sug'd viloyatlari tarixiy-madaniy birlashmasi bilan 
bog'langan eedi. 
Kalit so’z: 
milliy, o’zbek, varaxsha, panjikent, afrosiyob, rangtasvir va boshqalar 
V – VI asrlardan qolgan Bolaliktepa qasri yodgorliklari ilk o'rta asrlardagi 
yaratilgan tasviriy san’at asarlarining yorqin namunasi bo’libgina qolmay, mahobatli 
rangtasvir san'ati olamida o’z o’rnini topdi.
Rassomlar o’z rivojida so’nggi antik an’analarni yangi pog’onaga ko’taradilar 
o’z mazmuni, mohiyati, professional mahorat bilan ishlanish jihatdan jahon san’ati 
tarixida o’z davrining tenggi yo’q nodir yodgorliklar yaratdilar. Shuni alohida qayd 
etish kerakki, eftaliylar va turk xoqonlari davri qator mahal lokal maktablarini 
shakllantiradi. Bu xusisiyatlari mahobatli rangtasir san’atida sezilarli bo’lib, bu davrga 
oid yodgorliklarni keng o’rganilganligini Bolaliktepa, Varaxsha, Panjikent, Afrosiyob 
va boshqa devoriy rasmlarning badiiy yechilishi va madaniyatini nihoyatda yuqori 
darajada bo’lganligini hamda ma’lim darajada atrof davlatlar san’atidan ta’sirlangani 
shu bilan boshqa davlatlarga ta’sir etganini ko’rish mumkin. Bu devoriy rasmlar 
mavzusini ikkiga ajratish mumkin. Birinchi yo’nalish diniy marosim buddizm bilan 
bog’liq, Ajinatepa, Quva, Oq, Beshim, va boshqa ibodatxona rasmlari, ikkinchi 
yo’nalishlari dunyoviy mazmunda bo’lib, zodogonlarning saroy, uy va koshklarida o’z 
ifodasini topgan. Bular yuqorida aytilgan Bolaliktepa, Varaxsha, Afrosiyob, Panjikent 
yodgorliklaridir 
VII - VIII asr devoriy rassomligi alebastr suvoqda ishlangan. Natijada ishlangan 
rasmlar obrazlar yorqin va jarangdor ko’rinshiga ega bo’lgan. Yangi bo’yoqlarda 
ishlatilishi moviy lazur, hom g’isht, asar emotsional tomonini oshirgan. Yana muhim 

---

705 
tomoni rassom o’z asarida fazoviy kenglikni ochishga intiladi. Uning avvalgi 
tasvirlanayotgan siymo ya’ni obrazni va uni o’rab turgan narsalarni ishlanishiga 
alohida e’tibor beradi, orqa zamin esa biror bir rang bilan tekis bo’yaladi. Natijada 
tasvirlanuvchi obraz kiyimi, buyumlarining o’ziga xos boy badiiy bezagi asarning 
emotsional ko’rinishini oshiradi. Devoriy rassomlik va haykaltaroshlikni xususiyati 
mazmuni ham shu me’morlik bilan bog’liq holda o’rganiladi. 
Necha asrlardan buyon oltin meros bo'lib kelayotgan o'zbek milliy tasviriy san'ati 
chuqur mazmuni va betakror go'zalligi bilan dunyo miqyosida qadr topib, shuhrat 
qozonib kelmoqda. O'zbek milliy tasviriy san'ati ulkan madaniy-ma'naviy 
boyligimizdir. 
Ana shunday go'zal san'at turlaridan biri, millat ziynati deb hisoblanuvchi tasviriy 
san'at o'zining betakror xususiyatlari, estetik zavq bag'ishlovchi jozibasi, inson ruhiyati 
va tabiatini namoyon qiluvchi o'ziga xosliklari bilan ajralib turadi. 
“Agar biz O'zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi 
va yorug' kelajagini ulug'lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo'lsak, 
avvalambor buyuk ijodkorlarni tarbiyalashimiz kerak”
52
deya ta'kidlab o'tgan edi 
birinchi Prezidentimiz I.Karimov. Bunda azaliy haqiqat yashiringan. Zero har bir 
millatning go'zalligi, jozibasi, tarovatini namoyon qiluvchi san'ati, madaniyati 
mavjud!!! 
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Rustam Hudayberganov. Mahobatli bezak sa’nati kompozitsiyasi
2. Vikipediya
3. I.A.Karimov. Yuksak manaviyat yengilmas kuch 
52
Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat — yengilmas kuch.-Toshkent.:."Ma'naviyat", 2008. 140-bet. 

---

706