956
3.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining USTAVI; O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 31 maydagi 331-son qarori
bilan tasdiqlangan
4.
Shermuhamedova N.A. “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi” Toshkent.
Fan va
texnologiya 2014.
957
ФИО автора:
Ergashev Shohjahon Erkin o’g’li
Guliston Davlat Universiteti
“Kimyo” yo’nalishi III bosqich talabasi
Название публикации:
«TERINI QAYTA ISHLAR KORXONALARI OQUVA
SUVLARINI TOZALASH»
Annotatsiya:
terini qayta ishlash korxonalari, oquva suvlarning kimyoviy
tarkibi, PENG SHENG MCHJ qo'shma korxonasi, Charm Max Export qo'shma
korxonasi, oquva suv tarkibidagi crom, oquva suv tarkibidagi sulfat kislota, ekologik
muommo, chiqindisiz texnologiya.
Kalit so'zlar:
Oquva suvlar, Oquva suvlar tarkibidagi xrom, sulfat kislota,
chiqindisiz texnologiya, ekologik zararlar
Terini qayta ishlash natijasida hayot tarzimizda kerak bo'ladigan charm
mahsulotlari olinadi. Bundey terini qayta ishlash korxonalari
respublikamizning
deyarli barcha viloyatida mavjud. Hususan shundey korxonalardan biri hisoblangan
"PENG SHENG" MCHJ (Q/K) hamda "Max Charm Export" MCHJ (Q/K) tekshirilish
natijasida ularning chiqindi suvlari o'rganildi.
"PENG SHENG" MCHJ ( Xitoy-O'zbekiston Q/K) oquva suvlari tarkibida 17
dan ortiq kimyoviy elemenlat borligi aniqlandi. Ularni tarkibida ko'p miqdorda kalsiy,
kagniy, sulfat ionlari, xrom mavjuddir. Kalsiy va magniy
teriga ishlov berishning
birinchi bosqichida ya'ni mexanik bosqichida suv tarkibiga qo'shiladi. Sulfat kislota va
xrom (III) oksidi teriga ishlov berishning 3-chi bosqichida qo'shiladi. Teriga ishlov
berish yakunlanganidan so'ng bu elementlar suv bilan birga chiqindiga chiqib
ketishadi. ularni tekshirishning natijasida 1 litr oquva suv tarkibid 3gr xrom (III)
gidroksid borligi aniqlandi.
"Max Charm Export" MCHJ (Hindiston-Pokiston-O'zbekiston Q/K) oquva
suvlarida bu ko'rsatgich 8 gr/l ni tashkil etish etadi ekan. Afsuski, bu suvlarning ko'p
qismi zourlarga va ekin maydonlariga oqiziladi. Bu oquva
suvlar tarkibidagi sulfat
kislotalar va xrom ekin maydonlariga tushgandan so'ng hattoki kislotada ham
958
erimaydigan murakkab cho'kmalarni hosil qiladi. Buning natijasida yerning
unumdorligi keskin pasayib ketadi. Bundan tashqari ularni
ekologiyaga ham jiddiy
tasir ko'rsatadi: Zourlarga tushgan CaCO
3
, CaSO
4
, MgCO
3
, MgSO
4
parchalanishi
hisobiga karbonat angidrid va oltingugurt IV oksidi havo tarkibida ko'payishi natijasida
yaqin atrofda kislotali yomg'irlarni yog'ishini ko'rishimiz mumkin.
Buning oldini olish uchun oquva suvlarni 3 bosqichli tozalash sistemasidan
o'tkazish kerak bo'ladi:
# Dastlab ularni eloktroliz qilib olish kerak bo'ladi: oquva suvlarni o'rganis
natijasida 8 dan ortiq metallar borligi aniqlandi: Ca, Mg, Cr, Na, K, Rb va boshqalar;
Ularning ko'pchiligi yerning unumdorligiga salbiy tas'ir ko'rsatish
hossasiga ega
hisoblanadi. Elektroliz natijasida ularning oquva suv tarkibidagi foiz ko'rsatgichi
kamayadi.
# 2 chi bosqichda oquva suvni qumli (SiO
2
) bo'chkalardan o'tkiziladi: terini
qayta ishlashning 2 chi bosqichida teriga mexanik ishlov beriladi: teri 3 qavatga
ajratiladi: 1-qavat yungli qavat bo'lib undan tur
xil kulolchilik buyumlarini
tayyorlashda ishlatish mumkin. 2-qavatdan charm ishlab chiqarishda ishlov berish
davom ettiriladi. 3-qavati baliqlar va zuluklar uchun ozuqa mahsuloti sifatida
ishlatilinadi.
Shu mexanik bosqichda ishlov berish natijasida oquva suvga turli xil jun va tuk
ahlatlari qoshilib chiqadi. Ularni va turli hil kislotalarni
tozalash uchun qumli
bochkalardan o'tkiziladi va suv ulardan tozalanadi.
# 3 chi bosqichda oquva suvdan Al(OH)
3
gidroksididan o'tkaziladi. Bu
bosqichda elektroliz va qumli bochkalardan o'tkan mikrometallar, kuchsiz kislotalar,
va turli xil biomikroblardan tozalanadi. Sababi Al(OH)
3
sirtida yopishqoqlik hossasi
mavjud.
Yuqoridagi amallar bajarilgandan so'ng qolgan suv tarkibi tekshirilganda:
#Cr = 0.2 gr/l
#Ca = 1.7 gr/l
#Mg = 1.3 gr/l
#SO
4
2-
= 5ml/l ni tashkil etdi
959
So'ng bu suvlarni ekin maydonlariga sug'orish maqsadida foydalanish bemalol
foydalanish imkoniyati bo'ladi
Do'stlaringiz bilan baham: