|
ФИО автора:
Muxammadjonova Sayyoraxon
Qo'qon davlat pedagogika instituti magistratura bo'limi "Talim va tarbiya nazariyasi
va metodikasi (boshlang'ich talim) yo'nalishi 1 -bosqich magistranti
Название публикации:
«BOSHLANG'ICH SINFLARDA RIVOYATLARNI
O’QITISH METODIKASI»
Annotatsiya:
Ushbu maqolada rivoyatlarning kelib chiqishi va ularning turlari.
Boshlang’ich sinf o’qish darsliklaridagi rivoyatlar va ularning tahlili. Rivoyatlarning
boshlang’ich sinflardagi o’rni haqida ma’lumot olish mumkin.
Kalit so'zlar:
Xalq og’zaki ijodi, rivoyat, folklor, toponomik, tarixiy, janr.
Uzoq tarixga ega bo’lgan xalqimiz o’zining boy adabiy merosi va chuqur xalq
og’zaki ijodiga ega. Ana shu badiiy merosning bevosita shuhrat qozonishida yuksak
umuminsoniy qadriyatlar bilan sug’orilgan folklor an’analarining o’rni beqiyosdir.
Ma’lumki, folklor asarlarida xalqning milliy o’tmishi, ma’naviy- axloqiy dunyosi,
estetik qarashlari, marosim va urf-odatlari, e’tiqodiy qarashlari o’zining to’laqonli
ifodasini topadi. Xalq og’zaki ijodi namunalaridan biri bo’lgan rivoyatlar ham chuqur
tarixiy ildizga ega.
Rivoyatlar – xalqning o’zi haqidagi baddiy xotirasi bo’lib, folklorshunoslikka
oid keng qamrovli janrlardan biri hisoblanadi. Rivoyat (arab.hikoya qilmoq) – voqea
va hodisalarni,inson faoliyatini ba’zan uydirmalar vositasida, ba’zan real tasvirlovchi
folklor janridir
6
.
Rivoyatlar tematikasiga ko’ra tarixiy va toponomik rivoyatlarga bo’linadi.
Tarixiy rivoyatlar biror shaxs faoliyati yoki xalq qahramonlari bilan bog’liq
bo’lgan voqealarni aks ettirib, axloq va odobning ideal nomlarini tashviq etadi.
To’maris , SHiroq, Alisher Navoiy, Ulug’bek, Ibn Sino, Mashrab, Amir Temur singari
tarixiy qahramonlar haqida yaratilgan rivoyatlar shular jumlasidandir.
Toponomik rivoyatlar u yoki bu joy nomi biror obyekt bilan bog’langan bo’lib,
hikoya qilingan voqealar uzoq o’tgan zamonda sodir bo’lgan bo’ladi. “To’rabekxonim
6
K.Akilova, I.Abdurahmonov. Tasviriy san’atda afsona va rivoyatlar.Toshkent: Cho’lpon, 2016. 10-bet.
123
maqbarasi”, “Anda jon qoldi”, “Odinajon”, “Qo’ng’irot” kabi rivoyatlar shular
jumlasidandir.
Rivoyatlarning o’ziga xos xususiyatlaridan yana biri-ularda hamma vaqt kichik,
ammo tugal voqealar tasvirlanishi va voqealar davomiylikka ega emasligidir.
Rivoyatlar boshlang’ich sinf o’qish darslarida ko’p qo’llaniladi va boshlang’ich
o’quv dasturlari oldiga o’quvchilarni yaxshi o’qish sifatlariga ega etishdek murakkab
vazifani qo’yadi. Bunday vazifalarni to’laroq amalga oshirishda xalq og’zaki ijodi
namunalari katta ahamiyatga ega.
Boshlang’ich sinf darsliklaridan o’rin olgan rivoyatlar ham o’quvchilarning
dunyoqarashini kengaytirishda, ularda turli insoniy fazilatlarni shakllantirishda juda
katta ahamiyatga ega.
Misol uchun 1-sinf o’qish darsligi
7
da turli mavzularda 5 ta rivoyatlar berilgan.
“Non isi”
8
, “ Ona allasi” (38-бет) , “ Yurak “(98-bet), “ Odob”(72-bet),
“Rivoyat” (101-bet) kabi rivoyatlar shular jumlasidandir .
“Non isi” rivoyatiga to’xtaladigan bo’lsak, bu rivoyatga Alisher Navoiy va
Husayn Boyqaro tarixiy shaxslari qahramon qilib olingan. Rivoyat orqali
o’quvchilarga Alisher Navoiyning topqirligini va nonning ulug’ ne’mat ekanligini , uni
uvol qilmasdan ko’zga surtish kerakligini tushuntirishimiz mumkin.
2-sinf o’qish darsligida esa, “Tandir”, “Ma’naviyatli xalqni yengib bo’lmaydi”,
“Non- ulug’ ne’mat” kabi rivoyatlar berilgan.
3-sinf o’qish darsligida , “O’g’lon”, “Til qudrati”, ” Bobur va Kabutar”, “
Cho’pon yigit SHiroq”, “Ibn Sinoning shogirdlari”, “Sohibqiron Temur bobo”,
“Tabiat bilan suhbat” rivoyatlari berilgan.
4-sinf o’qish darsligida ham bir qancha rivoyatlar berilgan.
“Pahlavon va shoir”, “ Saxiy”, “ Yolg’onchining izza bo’lishi”, “ Bahor
ta’rifida”, “Yaxshidan bog’ qoladi”, “To’maris” va boshqa rivoyatlar ushbu darslikdan
o’rin olgan.
7
T.G’afforova, E.Shodmonov, G.Eshturdiyev; Mas’ul moharrir: S.Matchonov, 1-sinf o’qish kitobi, Toshkent: Sharq,
2017. 128-bet
8
T.G’afforova, E.Shodmonov, G.Eshturdiyev; Mas’ul moharrir: S.Matchonov, 1-sinf o’qish kitobi, Toshkent: Sharq,
2017. 27-bet
124
“Yolg’onchining izza bo’lishi” rivoyati orqali ham o’quvchilarga Mirzo
Ulug’bekning qanchalik aql-zakovat egasi ekanligini va birovning omonatiga
xiyonat qilmaslikni , turli vaziyatlarda aql bilan ish tutish kerakligini o’rgatishimiz
mumkin.
1. Mardlik, jasurlik va kamtarlikning ulug’lanishi: “Pahlavon va shoir”.
2. Mehmondo’stlik, ochiqko’ngillik va saxiylik: “Saxiy”.
3. Bahor faslinign ajoyib tarovatlarini madh etuvchi: “Bahor ta’rifida”
4. Mehnatsevarlik, do’stlik, yaxshilik, ezgulik fazilatlari: “Yaxshidan bog’
qoladi”.
5. Vatanparvarlik va tinchlikni asrash tuyg’ulari: “To’maris”
Xulosa qilib aytganda, boshlang’ich sinf o’quvchilarida insoniy fazilatlarni
shakllantirish, xalq og’zaki ijodiga nisbatan mehrini uyg’otish, ularning
dunyoqarashini kengaytirish, vatanparvarlik, halollik, do’stlik, mehnatsevarlik kabi
fazilatlarni shakllantirishda rivoyatlarning roli katta ahamiyatga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
