Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №14

ASOSIY QISM 

---

359 
Fermer xo’jaliklarini rivojlantirish uchun yer resurslari va mineral o’g’itlardan 
foydalanishning ilmiy asoslangan samarali usullaridan foydalanish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. Fermer xo’jaligida asosiy masala bu hosildorlikni ko’tarish va mablag’ 
sarfini kamaytirish orqali ko’proq foyda olish hisoblanadi.
Ushbu natijaga erishish uchun masalaga ilmiy yondashish talab etiladi. Ushbu ish 
mobaynida turli qishloq xo’jalik ekinlari uchun muqobil mineral o’g’it taqsimotining 
matematik modelini ko’rib chiqamiz.
Ushbu modelda hosildorlik funksiyasi, o’g’itning miqdori va narxi, shuningdek 
bir mahsulot narxi keltirilgan. Ushbu modelning qishloq xo’jaligiga tadbiqi uning 
mehnat samaradorligini oshiradi va ularning rivojlanishiga olib keladi. Modelda 
chegaralangan miqdordagi o’git va n turdagi qishloq xo’jaligi ekinlarini ko’rib 
chiqamiz. 
i –
turdagi mahsulotimizning hosildorlik funksiyasi
)
(
i
i
x
f
i
x
(ekin 
maydoniga berilgan o’g’it miqdori) ga bog’liq egilgan egri chiziq(1-rasm).
1-rasm. 
U holda 
i 
– turdagi mahsulot hosili
)
(
i
i
i
x
f
s
ga teng, bu yerda 
i
s
- 
i 
– 
mahsulotekilgan ekin maydoni. Umumiy yer maydoni quyidagicha hisoblanadi: 



n
i
i
S
s
1
(1) 
Bu yerda 
S
- 
i 
ta mahsulot ekish uchun ajratilgan umumiy ekin maydoni. 
Mahsulot soni ham chegaralanganligini inobatga olsak quyidagi tenglik o’rinli bo’ladi:

---

360 
n
i
x
f
s
x
f
s
i
i
i
i
,...,
3
,
2
,
)
(
)
(
1
1
1



(2) 
Bu yerda 
i

- berilgan qiymat. 
Chegaranikiritamiz:



n
i
i
i
X
x
s
1
(3)
Bu yerda
X
- mineral o’g’itning umumiy miqdori. 
(1)-(3) shartlarni buzmagan holda, 
i
i
s
x
,
larning qiymatlarini o’zgartirib, 
S
miqdordagi ekin maydonlariga ekin ekishning turli hollariga ega bo’lamiz. Ushbu 
hollarni biz bir-biri bilan solishtirib o’rganib chiqamiz. Quyidagi qiymatlarni kiritib 
olamiz: 
i –
mahsulot narxi 
i
c
, 
q
o’g’itning birlik qiymatidagi narxi. U holda 
mahsulotlarni sotishdan tushgan sof foyda quyidagicha hisoblanadi:





n
i
i
i
i
i
i
i
x
qs
x
f
s
c
s
x
F
1
max
)
)
(
(
)
,
(
(4) 
)
,...,
(
),
,...,
(
1
1
n
n
s
s
s
x
x
x


Biz (1)-(3) shartni buzmagan holda yer maydonlarining taqsimoti orqali (4)- 
formulaning maksimal qiymatiga ega bo’lishimiz yoki xuddi shu kabi o’g’itlarni 
to’g’ri taqsimlash orqali (4)-formulaning maksimal qiymatiga erishishimiz mumkin.

---

361 
x – o’qi azotli o’g’itlarning qiymatlari bo’yicha(*10kg/ga). 
Y – o’qi qizil chiziq sabzi va ko’k chiziq karam ekinlarining hosildorlik 
grafiklari(bu o’simliklar sho’rga o’rtacha chidamli bo’lib, neytral yoki o’rtacha 
sho’rlangan yerlerda o’sadi.pH 6.5-7). Hosildorlik funksiyasi
)
(
i
i
x
f
=
bu yerda 
va 
(a ekin hosilining minimal miqdori, b 
maksimal miqdori). 
O’g’it miqdori normadan ortishi yerning sho’rlanishi ortib ketishiga sabab bo’ladi 
va ekin hosil unumdorligi pasayishiga olib keladi. 
Литература 
1.
“Математические задача системного анализа” Н.Н. Моисеев Москва 
«Наука» физ-лит 1981 г. 18-19 betlar. 
2.
“Математическое моделирование” Г.С.Хакимзянов, Л.Б.Чубаров, 
П.В.Воронина, Новосибирск-2014 г. 
3.
“Математическое моделирование” Часть 1, Г.С.Хакимзянов, 
Л.Б.Чубаров, П.В.Воронина, Новосибирск-2010 г. 
4.
“Sabzavotchilik va polizchilik” Zuyev V.I., Qodirxo’jayev O.,Adilov 
M.M., Akramov U.I. Toshkent – 2010 277 – 287 betlar. 

---

362