933
ФИО автора:
Po’latova Moxinur Nurali qizi
Farg’ona viloyati Yuridik texnikum 1-bosqich talabasi
Название публикации:
«JINOYATCHILIKKA
QARSHI KURASHISH KIBER
JINOYATCHILIGI “MAQOLA”»
Yangi O’zbekistonning - buyuk yoshlari, har sohada ilg’or va chaqqon. Ular
O’zbekistonning eng katta boyligi, bebaho xazinasi hisoblanadi. O’zbekiston yoshlari-
kelajagimiz va istiqbolimiz poydevoridir. Bugungi kunda ilm-fan va zamonaviy
texnalogilarni mukammal egallashda shart-sharoitlar mujassamdir.
Yoshlarimiz
kelajakdagi o’ziga bo’lgan ishonchi tobora oshib bormoqda. Inson o’z oldiga shunday
maqsad qo’yadi uni amalda to’g’ri bajarish, bajarmaslik o’z qo’lidadir. Yillar
mobaynida ko’p e’tiborga qaratilgan va ko’p muhokama bo’ladigan mavzulardan biri
Kiber jinoyatchiligidir ya’ni ijtimoiy tarmoqlarda jamiyatga
tarqalayotgan saytlarni
buzib kirish va virusli dasturlar tarqatish, sms habarlar kelishi va shunday holatlar ko’p
uchraydi.
Kiber jinoyatchiligi bu nima? – kiber jinoyatchiligi atamasi kompyuterlar, tarmoqlar
yoki internetni qamrab oluvchi jinoiy faoliyatni nazarda tutadi.
Hayotda shunday o’g’rilik
holatlari ham borki, u odatiy o’g’rilikdan butunlay farq
qiladi. Uni juda aqlli, chaqqon kimsalar amalga oshiradi, shu bilan birga, ular juda ham
ayyor bo’ladilar. Bunday o’g’rilarning o’zlarini ham, bosgan izlarini ham aniqlash oddiy
o’g’rilarni aniqlashdan ko’ra 10-20 barobar qiyindir. Gap kim yoki nima haqidaligini
anglab ulgurgandirsiz. Bu haqiqatdan ham kiber o’g’rilardir. Kiber o’g’rilar-
kompyuter
viruslari va xakerlar (cracker, reverser) bo’lib, ular kompyuter xotirasida kim hamda
nimaga aylanadilar. Kompyuter xotirasiga kirgan, uni
zararlayotgan viruslarni-
“kimdur”, ya’ni kiber o’g’rilardan biri- xaker amalga oshiradi. Xaker (ingliz tilida Hack-
yorib tashlash, chopish, buzish degan ma’nolarni anglatadi)-ular haddan ziyod
malakali va ixtisosli axborot texnologiyalari
mutaxassisi hamda kompyuter
texnologiyalarini biluvchi insondir. Lekin yaxshi xakerlar hech qachon qasddan server
kompyuterlarni buzmaydilar, ya’ni ular har doim hamma ixtirolar va yangi yaratilgan
dasturiy ta’minotlarning xatoliklarini topishga harakat qiladilar. Kiber-jinoyatning
umumiy misollari quyidagilardan iborat:
Identifikatsiya o’g’irlanishi
Phishing
Hacking
Jinoiy harakatlarga ilib keladigan har qanday axmoqlik va yolg’onchilik
Spyware turlarga bo’linadi. Kiber jinoyatchilikda noqonuniy yo’llar bilan ish
boshlagan shaxslarga nisbatan- Jinoyat kodeksining 278
5
-moddasiga
binoan-
934
O’zganing komputer uskunasini yoki xizmatda foydalaniladigan kompyuter uskunasini
qasddan ishdan chiqarish, huddi shuningdek kompyuter tizimini buzish (kompyuter
sabotaji)-
Uch yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilib, bazaviy
xisoblash miqdorining uch
yuz baravaridan to’rt yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yilgacha ozodlikni
cheklash yoxud ikki yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
O’sha harakatlar:
A) Bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib;
B)
Takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan
bo’lsa,
Ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki ikki yildan uch yilgacha ozodlikni
cheklash yuxud ikki yildan uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi
va huddi shunday shu kabi moddalarga asosan 278
1
, 278
2
, 278
3
, 278
4,
278
6
-
moddalarida – Kompyuter axborotini modifikatsiyalashtirish, ya’ni kompyuter
tizimida saqlanayotgan axborotni qonunga xilof ravishda o’zgartirish, unga shikast
yetkazish, uni o’chirish, xuddi shuningdek bila turib unga yolg’on axborotni kiritish
fuqarolarning huquqlariga yoki qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlariga yoxud
davlat yoki jamoat manfaatlariga ko’p miqdorda zarar yoxud jiddiy ziyon
yetkazilishiga sabab bo’ladi deyilgan.
Biz yoshlar orzuyimizni va maqsadimizni to’g’ri yo’lga qo’yishimiz lozim. Biror bir
ishni uddalashimizdan avval, o’ylab
bir qarorga kelishimiz, bu mashaqqatli ishda
biz ham yelkadosh bo’lishimiz kerak.