Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

---

933 
ФИО автора:
Po’latova Moxinur Nurali qizi
Farg’ona viloyati Yuridik texnikum 1-bosqich talabasi 
Название публикации:
«JINOYATCHILIKKA QARSHI KURASHISH KIBER 
JINOYATCHILIGI “MAQOLA”» 
Yangi O’zbekistonning - buyuk yoshlari, har sohada ilg’or va chaqqon. Ular 
O’zbekistonning eng katta boyligi, bebaho xazinasi hisoblanadi. O’zbekiston yoshlari- 
kelajagimiz va istiqbolimiz poydevoridir. Bugungi kunda ilm-fan va zamonaviy 
texnalogilarni mukammal egallashda shart-sharoitlar mujassamdir. Yoshlarimiz 
kelajakdagi o’ziga bo’lgan ishonchi tobora oshib bormoqda. Inson o’z oldiga shunday 
maqsad qo’yadi uni amalda to’g’ri bajarish, bajarmaslik o’z qo’lidadir. Yillar 
mobaynida ko’p e’tiborga qaratilgan va ko’p muhokama bo’ladigan mavzulardan biri 
Kiber jinoyatchiligidir ya’ni ijtimoiy tarmoqlarda jamiyatga tarqalayotgan saytlarni 
buzib kirish va virusli dasturlar tarqatish, sms habarlar kelishi va shunday holatlar ko’p 
uchraydi.
Kiber jinoyatchiligi bu nima? – kiber jinoyatchiligi atamasi kompyuterlar, tarmoqlar 
yoki internetni qamrab oluvchi jinoiy faoliyatni nazarda tutadi. 
Hayotda shunday o’g’rilik holatlari ham borki, u odatiy o’g’rilikdan butunlay farq 
qiladi. Uni juda aqlli, chaqqon kimsalar amalga oshiradi, shu bilan birga, ular juda ham 
ayyor bo’ladilar. Bunday o’g’rilarning o’zlarini ham, bosgan izlarini ham aniqlash oddiy 
o’g’rilarni aniqlashdan ko’ra 10-20 barobar qiyindir. Gap kim yoki nima haqidaligini 
anglab ulgurgandirsiz. Bu haqiqatdan ham kiber o’g’rilardir. Kiber o’g’rilar- kompyuter 
viruslari va xakerlar (cracker, reverser) bo’lib, ular kompyuter xotirasida kim hamda 
nimaga aylanadilar. Kompyuter xotirasiga kirgan, uni zararlayotgan viruslarni- 
“kimdur”, ya’ni kiber o’g’rilardan biri- xaker amalga oshiradi. Xaker (ingliz tilida Hack- 
yorib tashlash, chopish, buzish degan ma’nolarni anglatadi)-ular haddan ziyod 
malakali va ixtisosli axborot texnologiyalari mutaxassisi hamda kompyuter 
texnologiyalarini biluvchi insondir. Lekin yaxshi xakerlar hech qachon qasddan server 
kompyuterlarni buzmaydilar, ya’ni ular har doim hamma ixtirolar va yangi yaratilgan 
dasturiy ta’minotlarning xatoliklarini topishga harakat qiladilar. Kiber-jinoyatning 
umumiy misollari quyidagilardan iborat:
Identifikatsiya o’g’irlanishi 
Phishing 
Hacking
Jinoiy harakatlarga ilib keladigan har qanday axmoqlik va yolg’onchilik 
Spyware turlarga bo’linadi. Kiber jinoyatchilikda noqonuniy yo’llar bilan ish 
boshlagan shaxslarga nisbatan- Jinoyat kodeksining 278
5
-moddasiga binoan- 

---

934 
O’zganing komputer uskunasini yoki xizmatda foydalaniladigan kompyuter uskunasini 
qasddan ishdan chiqarish, huddi shuningdek kompyuter tizimini buzish (kompyuter 
sabotaji)- 
Uch yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilib, bazaviy xisoblash miqdorining uch 
yuz baravaridan to’rt yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yilgacha ozodlikni 
cheklash yoxud ikki yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
O’sha harakatlar: 
A) Bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib; 
B)
Takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan 
bo’lsa, 
Ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki ikki yildan uch yilgacha ozodlikni 
cheklash yuxud ikki yildan uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi 
va huddi shunday shu kabi moddalarga asosan 278
1
, 278
2
, 278
3
, 278
4, 
278
6
-
moddalarida – Kompyuter axborotini modifikatsiyalashtirish, ya’ni kompyuter 
tizimida saqlanayotgan axborotni qonunga xilof ravishda o’zgartirish, unga shikast 
yetkazish, uni o’chirish, xuddi shuningdek bila turib unga yolg’on axborotni kiritish 
fuqarolarning huquqlariga yoki qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlariga yoxud 
davlat yoki jamoat manfaatlariga ko’p miqdorda zarar yoxud jiddiy ziyon 
yetkazilishiga sabab bo’ladi deyilgan. 
Biz yoshlar orzuyimizni va maqsadimizni to’g’ri yo’lga qo’yishimiz lozim. Biror bir 
ishni uddalashimizdan avval, o’ylab bir qarorga kelishimiz, bu mashaqqatli ishda 
biz ham yelkadosh bo’lishimiz kerak.

---

935