Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

---

480 
tartibidan yoki qonunda ko’rsatilgan boshqa hollardan tashqari majburiy mehnat 
taqiqlanadi”. Har bir inson sarflagan kuch-g’ayratini, aqlinim albatta, qayta tiklashi, 
yangi mehnat faoliyatini boshlaganda jismoniy va aqliy yetarli ish qobilyatiga ega 
bo’lishi kerak. Buning uchun har bir kishi ma’lum vaqtda dam olishi kerak. Shuning 
uchun dam olishga bo’gan huquq ham konstitutsiyaviy darajada mustahkamlangan. 
Konstitutsiyaning 38-moddasida: “Yollanib ishlayotgan barcha fuqarolar dam olish 
huquqiga egadirlar. Ish vaqti va haq to’lanadigan mehnat ta’tiling muddati qonun 
bilan belgilanadi”, - deb belgilangan.[3] 
Huquq va erkinliklarni kafolatlash. Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini 
kafolatlari ikki ko’rinishga ega: davlat o’z ichki kafolatlari va xalqaro huquqiy 
kafolatlar. Fuqarolarning huquq va erkinliklari kafolatlari institutlari sirasiga tobora 
ahamiyati oshib borayotgan Ombudsman ya’ni, Oliy Majlisning inson huquqlari 
bo’yicha vakilini va inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respulikasi Milliy markazini 
kiritish mumkin. Huquq va erkinlilar masalasiga eng muhumi, Konstitutsiyada 
belgilangan huquq va erkinliklarni kafolatlash, ya’ni amalga oshishini ta’minlashdir. 
Buning uchun mukammal tizim yaratilishi kerak. Huquq va erkinliklarning kafolatlari 
Konstitutsiyada belgilangan huquq va erkinliklarni ta’minlashni nazarda tutuvchi 
huquq normalari va maxsus mexanizmdan iborat bo’ladi. Huqu normalarmavjud 
bo’lsa-da, ularning amalga oshishini ta’minlovchi mexanima bo’lmasa, huquq va 
erkinliklar qog’ozda qolib ketaveradi. 
Kafolatlashning asosiy maqsadi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini amalga 
oshirish jarayonida vujudga keladigan to’siqlarni bartaraf etish bilan bog’liq bo’gan 
majburiyatlarning ta’minlashdir. Umuman olganda, “kafolat” so’zining lug’aviy 
manosi bu – mas’uliyatni, javobgarlikni o’z zimmasiga olgan holda ishontirish, 
ta’minlashni anglatadi. Kafolatlarni mazmunan quyidagicha yurkumlash mumkun:
1.
Yuridik (huquqiy). 
2.
Ijtimoiy-siyosiy (mafkuraviy). 
3.
Ijtimoiy-iqtisodiy (moddiy).
Huquq va erkinliklarning yuridik kafolati. Bu – huquq va erkinliklarning Konstitutsiya 
va qonunlarda mustahkamlanishi hamda ta’minlashga, amalga oshirishga qaratilgan 
boshqa huquqiy hujjatlarning mavjudligi hisoblanadi.
Huquq va erkinliklarning siyosiy kafolati. Bu – huquq va erkinliklarning davlat 
tomonidan ta’minlanishi. Huquq va erkinliklar ta’minlashga qaratilgan tegishli maxsus 
vakolatli davlat tuzilmalarining tuzilishi va faoliyat ko’rsatishi.

---

481 
Huquq va erkinliklarning iqtisodiy kafolati. Bu huquq vq erkinliklarni iqtisodiy 
tomondan ta’minlash, ularning amalga oshishi uchun zarur moddiy-moliyaviy 
manbalarni vujudga keltirish.[1]
Xulosa qilib shuni aytishim mumkunki mustaqillikka erishilgach, O’zbekistonda 
umuminsoniy qadiyatlarni tiklash va demokratik jamiyat qurish yo’lidan borishda 
inson ekanligiga, jamiyat va davlatning birligida insonning tutgan o’rnini yuksak 
baholashga katta ahamiyat berildi. Demokratik davlatda jamiyat a’zolari huquq va 
erkinliklarning kafolatlari doimiy harakatdagi mehanizm singari bo’lmog’i lozim. 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mazmunida davlat fuqaroning huquq va 
erkinliklarini taminlashga, jamiyat uchun xizmat qilishga butun kuchini safarbar etishi 
lozimligi haqidagi g’oyalar mavjud.

Fuqarolarning huquq va erkinliklar, boshqa huquqlardan farq qilib, ularni 

cheklash mumkin emas
. 
Alohida hollarda cheklash zarurati bo'lsa, bu Konstitutsiya 
asosida, unda ko‘rsatilgan tartibda amalga oshiriladi. Yani ba’zi hollarda cheklash 
qonunga asosan amalga oshirilishi belgilangan. Lekin shunday huquqlar borki, ularni 
aslo cheklash, ulardan mahrum qilish mumkin emas. Masalan, yashash huquqi. 
Shaxsiy huquqlardan barcha shaxslar, fuqaroligidan qat’iy nazar foydalanadi va davlat 
ham barchaga, fuqaroligidan qat’iy nazar, shaxsiy huquq va erkinliklardan 
foydalanishga imkon yaratadi. Konstitutsiyaga asosan shaxsiy huquq va erkinliklar 
bilan bog'liq insonning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz 
huquqlari oliy qadriyat hisoblanishi ham bu huquqlarning huquq va erkinliklar 
tizimida ustuvor hisoblanishiga olib keladi.