Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

---

347 
Metilfenidat va pipradrolning ta’sir mexanizmi to’liq o’rganilmagan. Dori 
vositalari presinaptik neyronning dofamin tashuvchisini (DAT) falajlash orqali 
noradrenalin va dofaminning qayta tiklanishiga to’sqinlik qiladi. Kofeinning 
psixostimulyator ta’siri uning markaziy adenozin (A1 va A2) retseptorlarini falajlash 
qobiliyati bilan bog’liq. Adenozin (ATF metabolizmining oraliq mahsuloti) miyaning 
A1 retseptorlarini rag’batlantiradi, neyronlarning funktsional faolligini (tormozlanishi) 
sekinlashishiga olib keladigan siklik adenozin monofosfat (SAMF) hosil bo’lishini 
kamaytiradi. 
Adenozin A2 retseptorlari orqali miya D2-dofaminli retseptorlari faoliyatini 
susaytiradi. Kofein, adenozinning tormozlovchi ta’siri hisobiga markaziy asab tizimida 
(MAT) qo’zg’alish chaqirib, dofaminergik tizimni faollashtiradi. Kofein ta’sirining 
o’ziga xos xususiyati shundaki, u hozirgi vaqtda fiziologik reaktsiyalarda ishtirok 
etadigan va mediatorlarning ta’siriga javoban tsiklik nukleotidlarni sintezlaydi-gan 
neyronlarning ishini kuchaytiradi.Psixostimulyator dorilari haddan tashqari markaziy 
va periferik adrenergik stimulya-tsiya tufayli ular neyrotoksik (psixopatik) va 
kardiotoksik ta’sirga ega. Bundan tashqari, adrenergik tizimning uzoq vaqt yoki 
haddan tashqari zo’riqishi katexolamin deposining kamayishiga va tananing 
shoshilinch moslashuvi simpatoadrenal tizimining ishdan chiqishiga olib kelishi 
mumkin [4]. 
Psixostimulyatorlardan 
zaharlanishning 
klinik 
manzarasi 
Psixostimulyatorlardan zaharlanishning klinik ko’rinishi katexolamin tizimining 
faollashishi bilan bog’liq. Dofaminergik tizim retseptorlarini patologik rag’batlantirish 
psixomotor qo’zg’alish va gallyutsinatsiyalarga olib keladi. Periferik va markaziy 
adrenergik retseptorlarning stimulyatsiyasi qon bosimi oshishiga, taxikardiya, midriaz, 
teri rangining oqimtirligi va namligi, gipertermiya, ajitatsiya, gallyutsinatsiya 
alomatlari bilan birga keladi. 
 
Qo’zg’alish tufayli harakatlanish faolligining oshishi, tremor va gipertermiya, 
me-tabolik atsidoz va rabdomioliz rivojlanishi mumkin. Qorin bo’shlig’i tomirlarining 
tora-yishi qorinda og’riq, ko’ngil aynishi va qusish bilan birga kechishi mumkin. 
Psixostimulyator dorilarning kardiotoksik ta’siri ritm buzilishi va miokard ishemiyasi 

---

348 
ko’rinishida namoyon bo’ladi. Uzoq vaqt davomida psixostimulyatorlarni qabul 
qiladigan bemorlar uyqusizlikdan, agressiv, tashvishli, o’z joniga qasd qilish 
maniyasidan aziyat chekishadi. Vizual va eshitish gallyutsinatsiyalari bilan birgalikda 
psixozlar, talvasa rivojlanishi mumkin 
 
Boshqa psixotrop dori vositalaridan o’tkir zaharlanish 
«Boshqa joyda 
tasniflanmagan psixotrop dorilar bilan zaharlanish», litiy vositalari (normotimiklar), 
nootrop dorilar bilan va o’simliklardan
 
olinadigan MATni tinchlantiruvchi dorilar 
bilan zaharlanishni o’z ichiga oladi
Litiy vositalari hozirgi paytda manikal-depressiv psixozni davolash uchun 
ishlatiladi. Litiy vositalarining o’ziga xosligi shundaki, ular kasallikning har ikkala 
bosqichida ham samarali hisoblanadi. Ko’pgina rivojlangan mamlakatlarda taxminan 
1000 kishidan bittasi litiy dorilarini qabul qiladi. Litiy ishqoriy metalldir, shuning 
uchun tibbiyotda u tuzlar shaklida, asosan, karbonat, shuningdek, tsitrat, suktsinat, 
orotat, xlorid va litiy sulfat ko’rinishida ishlatiladi [5]. Litiy bromid endilikda 
tibbiyotda qo’llanilmaydi, chunki u surunkali zaharlanishni keltirib chiqaradi – 
bromizm. Rossiyada litiy tuzlaridan faqat karbonat ishlatiladi.