Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

---

340 
ФИО авторов: 
Malikov Kozim Gafurovich 
– Nizomiy nomidagi TDPU dotsenti v.b.
 
Murodov Ravshan Nig‘madjonovich 
- Nizomiy nomidagi TDPU talabasi
 
Название публикации:
«ARXITEKTURA 
ELEMENTLARI 
VA 
BINO 
MAKETINI LOYIXALASHDA PENAPLAST MATERIALIDAN FOYDALANISH 
METODIKASI» 
Annotatsiya 
Ushbu maqolada mehnat darslarida o’quvchilarga oddiy modeldan keyin 
murakkabroq modelga, keyinchalik arxitekturaga, mashinasozlik chizmachiligiga
qiziqishi ortishi mumkin shu orqali o’quvchilarga penoplastdan biror bir texnik maket
masalan aeroplan maketini yasash, uni parvozini ko’rish o’quvchilar uchun qiziqarli 
bir jarayondir. Yana mehnat darslarida o’quvchilar turli bino maketlarini yasaydilar. 
Bu maketlar turlicha oddiy yoki xaytek usulida yasalishi mumkin.
Kalit so‘zlar 
Penoplast, rezak, egov, xaytek, fomeks, orgoyna, naqsh element, dubulg’a, 
qalqon, qilich.
Mamlakatimizda 
ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali 
integratsiyalashuvini ta’minlash, kadrlar tayyorlash tizimi va mazmunini 
mamlakatning ijtimoiy, iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollari, ilg‘or texnologiyalarning 
zamonaviy yutuqlari asosida rivojlantirish borasidagi islohatlar keng targ‘ib qilish, 
moddiy-texnika bazasini yangilanishi, o‘quv jarayoniga axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalariga asoslangan innovatsion ta’lim texnologiyalarining keng joriy 
etilishi ta’minlanmoqda. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha 
Xarakatlar strategiyasida “sifatli ta’lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat 
bozorining zamonaviy ehtiyojlariga mos yuqori malakali kadrlar tayyorlash 
siyosatini takomillashtirish” kabi vazifalar belgilanib, bu borada o‘quvchilar uchun 
dars jarayonida va kelajakda mutaxassislarning kasbiy tayyorgarligi sifatini 
yaxshilash uchun yangi yondoshuvlarni talab qiladi.
Boy fazoviy tasavvurga ega odamlar ma’lumotni tez qabul qilishadi va tahlil 
qilishadi. Ular o‘z ishining yetuk mutaxassislari hisoblanadi. Masalan, fantastika 

---

341 
janridagi yozuvchilar, multfilm va kinofilm rejissyorlari, bino va inshootlarning 
me’morlari, mexanizmlar va mashinalarning konstruktorlari. Bu kabi mutaxassislar 
tomonidan yaratilgan asarlar, avval ularning tasavvurlarida bir nechta ko‘rinishlarda 
namoyon bo‘ladi, ular orasidan eng yaxshisini tanlab oladilar va shundan keyingina 
natijani ommaga taqdim etadilar. 
Dars jarayonlarida o’qutuvchi tomonidan ko’rgazma sifatida foydalaniladigan 
materiallardan biri yo’go’ch, karton, gipsli modeldan keying o’rinlarda penoplast 
turadi. Penoplast o’z xususiyatiga ko’ra turli zichlikda bo’ladi. Bu material asosan 
qurilishda, buyumlar transportirovkasida masalan muzlatgich, televizor biror bir 
buyumni extiyotlash uchun ishlatiladi. Qurilishda devorga isitish qoplamasi sifatida, 
ba’zi konteynerlarda xavoni mo’tadil ushlab turish uchun ishlatiladi. 
Bu materialga ishlov berish uchun ma’lum bir texnologiya ishlatiladi. Masalan 
penoplast materialini kesish ikki yo’nalishda, gorizontal va vertical yo’nalishda 
bajariladi. Penoplastni kesishda texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilgan holda 
amalga oshiriladi. Penoplastni kesishda nixrom simidan foydalanib tortib posongi 
qo’yiladi. 
Penoplastni turli qalinlikda olish mumkin. Yana bir jarayon penoplastni rezak 
orqali kesish mumkin. Penoplastga bo’yash, kesish orqali turli ornament va shakllar 
bersa bo’ladi. Penoplastni ma’lum bir qalinlikda olib fen yordamida bukib turli
shakllar yasash mumkin. Yana bir usulda qumqog’oz yoki egovda penoplastga ishlov 
berib turli shakllar yasash mumkin. Bu materialni bir-biriga qotirish asosan 2-3 xil 
usulda amalga oshiriladi, samorez orqali yoki, PVA kleyi yordamida, termokley 
yordamida yo’pishtirish mumkin. Darsdan tashqari fan to’garaklarida bu materialdan 
ko’gazmali qurol sifatida foydalanish mumkin. Masalan penoplast materialidan turli 
binolar, maketlar, modellar yasash mumkin. 
Bu materialning afzallik tomoni shundaki juda engil material bo’lib uni olib 
yurish, bukish, bo’yash, kesish, eritish mumkin. Penoplast topografiyada juda kerakli 
material bo’lib undan tog’ chizmalarini, chuqurliklar va tepeliklarni tasvirlasa bo’ladi. 
Bu materialdan qavat qavat qo’yish orqali tepalikning ko’rinishini yasash mumkin. 
Chizmachilik darslarida penoplastdan turli geometrik jismlar yasash mumkin. Bu 

---

342 
jarayonlarda o’quvchilar detalni fazoviy ko’rinishlarini yaxshi tushunib, chizmani 
chizishda qiyinchiliklarga duch kelmaydi. 
Biror bir modelni chizma asosida chizish, uni taxlil qilishda ko’rgazmali
qurollar ya’ni kartondan, qog’ozdan, penoplastdan bo’lgan model o’quvchiga detalni 
yaxshiroq tushunishiga turtki bo’ladi. O’quvchi oddiy modeldan keyin murakkabroq 
modelga, keyinchalik arxitekturaga, mashinasozlik chizmachiligiga qiziqishi ortishi 
mumkin. Mehnat darslarida o’quvchilarga penoplastdan biror bir texnik maket 
masalan aeroplan maketini yasash, uni parvozini ko’rish o’quvchilar uchun qiziqarli 
bir jarayondir. Yana mehnat darslarida o’quvchilar turli bino maketlarini yasaydilar. 
Bu maketlar turlicha oddiy yoki xaytek usulida yasalishi mumkin. Inson diqqatini 
ko’pincha ko’chalardagi mahobatli reklama stendlari tortadi. Reklamadagi xarflar 
fomeks, orgoynadan turli chiroqlar bilan bezatilib yasaladi. Shu borada penoplastdan 
mahobatli avtomobil, naqsh elementlarini, xayvonlarni yasash mumkin. Yana bir 
yo’nalishda teatrdagi asarlarni jihozlashda penoplastdan qaxramonlarning atributlari 
masalan, dubulg’a, qalqon, qilichlarini penoplastdan yasash mumkin.