Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 2)

6 - t а ‘ r i f :
Аgаr а nuqtаning iхtiyoriy (а-

, а+

) аtrоfi (

>0) оlingаndа hаm 
{
x
n
}
 
kеtmа-kеtlikning birоr hаdidаn bоshlаb, kеyingi bаrchа hаdlаri shu аtrоfgа tеgishli 

---

868 
bo’lsа, а sоn {x
n
} kеtmа-kеtlikning limiti dеyilаdi vа
lim
n
n
x
a


(yoki 
lim
x
n
=a yoki 
x
n

a) kаbi bеlgilаnаdi. 
{x
n
}
kеtmа-kеtlikning birоr hаdidаn bоshlаb kеyingi bаrchа hаdlаri 
а
nuqtаning 
iхtiyoriy (
а-

, а+

) аtrоfgа tеgishliligi, 

>0
sоn оlingаndа hаm shundаy nаturаl 
n
0
sоn tоpilib, bаrchа
n>n
0
uchun 
a-


n


 
tеngsizliklаrning o’rinli bo’lishidаn 
ibоrаtdir. 
Rаvshаnki,
a - 

 < x
n
 < a + 

 

 - 

 < x
n
 - a < 



 |x
n
 - a| < 

.
Tа’rif:
Hаr qаndаy 

>0
оlingаndа hаm

 n
0

N
nоmеr mаvjud bo’lаdiki, 
n > n
0
bo’lgаn 
x
n
ning bаrchа qiymаtlаri 
| x
n
 - a | < 

uchun tеngsizlik o’rinli bo’lsа, 
а
sоni 
x
n
sоnlаr kеtmа-kеtligining limiti dеyilаdi vа
lim
n
 
{x
n
}
kаbi yozilаdi. 
Limit so’zi lоtinchа limes so’zining qisqаrtirib оlingаni bo’lib u “chеk” yoki “intilаdi” 
dеgаn mа’nоni bеrаdi. 
Yuqоridаgi mаsаlаni bu tа’rifgа tаdbiq qilsаk. 
| P
n
 - C | < 

edi, shuning uchun
lim
n
 
P
n
=C
bo’lаdi. Dеmаk, аylаnаgа ichki chizilgаn 
muntаzаm 
n
burchаkning pеrimеtrini 
n

dаgi qiymаti аylаnа uzunligigа tеng dеb 
оlinаr ekаn. 
1-Misоl:
{x
n
}={
1
n
}={
1
1
2
1
3
1
,
,
, ... ,
, ...
n
}
kеtmа-kеtlikning limiti nоl ekаnligini 
ko’rsаting. 

>0
оlingаndа hаm 

n
0

N
sоni tоpilishini ko’rsаtish kеrаkki, bеrilgаn kеtmа-
kеtlikni 
n > n
0 

N
hаdidаn kеyingi bаrchа hаdlаri
|
1
n
- 
0|<


tеngsizlikni 
qаnоаtlаntirsin. |
1
n
- 0
|

1
n
<

 

 n>
1

. Аgаr nаturаl 
n
0
sоni 
1

dаn kаttа qilib оlinsа 
undа bаrchа 
n>n
0
uchun 
n>
1

bo’lib 
|
1
n
- 0|<

tеngsizligi bаjаrilаdi. Shundаy qilib 

>0
sоngа ko’rа
n
0

N 
tоpilаdiki, bаrchа 
n>n
0
uchun 
|
1
n
- 0|<

tеngsizligi 
bаjаrilаdi. Bu esа tа’rifgа ko’rа 0 sоni 
x
n
=
1
n
kеtmа-kеtlikning limiti ekаnligini 
bildirаdi.
lim
n
 
1
n
=0 
Аgаr 

=0,1 
bo’lsа 
n>10
bo’lаdi. 
Ta’rif : Agar 

0 son olinganda xam shunday natural n
0
son topilsaki , 

n

n
0
uchun 
n
х

bulsa 
 
n
х
ga cheksiz katta mikdor deyiladi. 

---

869 
Endi ba’zi sodda ketma- ketliklarning limitlarini xisoblashni urganamiz: 
Misol-1 : 
2
4
lim
1
4
lim
1
4
lim
1
4
lim















n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
Bu yerda 
0
1
lim



n
n
; Misol 3 :








x
x
x
2
5
4
1
)
5
4
(
lim
2
; 
Foydalanilgaadabiyotlar 
1. Xurramov Sh.R. Oliy matematika. 
Misol va masalalar
, nazorat topshiriqlari.2015. 
2.Axmedov A.B., Shodmonov G., Esonov E.E., Abdukarimov A.A., Shamsiyev 
D.N.: Oliy matematikadan individual topshiriqlar. 
Toshkent
, O’zbekiston 
ensklopediyasi. 2014. 

---

870 
ФИО автора:
Dushamova Gulyor Shuxratovna, 
Xorazm viloyati, Shovot tumani 1-sonli maktab fransuz tili fani oʻqituvchisi 
Название публикации:
«FRANSUZ TILI FONETIKASINI QIYOSLAB 
O’RGANISHNING AHAMIYATI» 
Annotatsiya: 
Mazkur maqolada fransuz tili fonetikasining o’rganishda qiyosiy 
tahlilning ahamiyati hamda, fransuz tili fonetikasini o’qitishda axborot 
texnologiyalardan foydalanishning samarasi xususida so’z yuritilgan. 
Kalit so’zlar:
 Fonetika, fransuz tili, texnologiya, qiyosiy tahlil, tilshunoslik. 
Fransuz tili — xindevropa tillari oilasining roman guruhiga mansub til; Fransiya, 
Fransiya Gvianasi, Gaiti, Monako, Benin, BurkinaFaso, Gabon, Gvineya, Kongo 
Demokratik Respublikasi, Kongo Respublikasi, Kot d’Ivuar, Mali, Markaziy Afrika 
Respublikasi, Niger, Senegal, Togo, Chad davlatlarining rasmiy tili; Belgiya Kirolligi, 
Shveysariya Konfederatsiyasi, Kanada, Lyuksemburg , Andorra, Kamerun, 
Madagaskar, Burundi, Ruanda, Komor Orollari Federativ Islom Respublikasi, Jibuti, 
Vanuatu, Seyshel Orollari davlatlaridagi rasmiy tillardan biri. Italiya va AQShning 
belgili xududlarida ham tarqalgan. Soʻzlashuvchilarning umumiy soni 100 mln. 
kishidan, Fransiyaning oʻzida 57 mln. kishidan ortiqroq (oʻtgan asrning 90-yillari). 
BMTning rasmiy va ishchi tillaridan biri. Asosiy lahjalari: frans (hozirgi Fransuz 
tilining tarixiy negizi), shim. (Belgiyadagi normand, pikard, vallon va boshqalar), 
gʻarbiy (anjuy, gallo va boshqalar), jan.gʻarbiy (puatevin), markaziy, jan.sharkiy 
(burgund, franshkont), sharkiy (lotaringiya, shampan), frankprovansal. Fransuz tili 
istilochilar tili (lotin tili) va Galliya tub aholisi tillarining oʻzaro taʼsiri jarayonida 
shakllangan. Fransuz tili tarixi quyidagi davrlarga boʻlinadi: gallroman (5—8-asrlar), 
eski fransuz (9—13-asrlar), oʻrta fransuz (14—15-asrlar), ilk yangi fransuz (16-asr), 
yangi fransuzklassik (17—18-asrlar) va hozirgi fransuz (19- asrdan). Oʻrta asrlarda 
umumfransuz yozma tili maydonga keladi, 16-asrda milliy til (1539-yildan davlatning 

---

871 
rasmiy tili) shakllanadi. 17-asrda adabiy til meʼyori barqarorlashadi. 20-asrda adabiy 
va ogʻzaki nutq oʻrtasida sezilarli farq paydo boʻladi. Dastlabki yozma yodgorliklari 
8—9-asrlarga mansub. Fonetik xususiyatlari sifatida urgʻusiz, ayniqsa, soʻz oxiridagi 
unlilarning reduksiyasi, urg`uning asosan soʻnggi boʻgʻinga tushishi, urg`u ta`sirida 
unlilarning oʻzgarishi, unlilar oʻrtasidagi va soʻz oxiridagi undoshlarning tushib qolishi 
va boshqalarni koʻrsatish mumkin. Fransuz tili morfologiyasi uchun analitizm 
xarakterlidir (murakkab zamon, nisbat, qiyosiy darajalarning analitik shakllari). 
So`zlarning morfologik jihatdan oʻzgarmaslikka moyilligi kuzatiladi. Bir kancha 
fammatik ma`nolar (jins, son, shaxs)ning ifodalanishi koʻpincha sintaksis sohasiga 
koʻchiriladi, yordamchi soʻzlar keng qo`llanadi. Fe`l sohasida 4-mayl, 3 nisbat va keng 
tarmokdi zamon shakllari mavjud. Leksikasida gallardan sakdanib qolgan so`zlardan 
tashqari franklar tilidan sakdanib qolgan muayyan qatlam ham mavjud. Fransuz tili 
rivojida adabiy lotin tili katta rol oʻynagan; undan koʻplab soʻzlar, soʻz yasalish 
qoliplari, sintaktik tuzilmalar o`zlashgan. Yozuvi bir qancha diakritik belgilar 
qoʻshilgan lotin alifbosi asosida shakllangan. Fransuz tili Belgiya, Shveysariya va 
Kanadada milliy variantlarga, Afrika mamlakatlarida esa, asosan, fonetik va lugʻaviy 
oʻziga xosliklarga ega. 
Fransuz tili asosan Fransiya, Belgiya, Luksemburg va Shveytsariyada kelib 
chiqqan, bugungi kunda esa dunyoning 54 mamlakatidagi 300 million odam uchun ona 
tili yoki ikkinchi til bo`lmish roman tildir. Hozirgi rivojlangan axborot texnologiya 
asrida biror chet tilini (fransuz, ingliz, nemis) bilish hech kimga zarar keltirmasa 
kerak.Shunday ekan boshqa fanlarning o’z o’qitish metodlari bo’lganidek, chet tili 
o’qitishning ham o’ziga xos metodik uslublari, metodikasi mavjud.Biroq XVIII - 
asrgacha ayrim olimlar chet tilini o’qitish metodikasini qiyosiy tilshunoslikning amaliy 
tadbiqdir deb qarasalar, boshqalar ularni pedagogika fani deb hisobladilar. Yuqorida 
keltirilgan fikrlardan ko’rinib turibdiki, yillar davomida xorijiy til o’qitish metodikasi 
qiyosiy tipoligiya va pedagogika fanlarining bir bo’g’ini sifatida hisoblangan va taqbiq 
etilgan.Bu fikrning o’ziga xos mantiqiy ifodasi bordek ko’rinadi.Chunki ona tili bilan 
boshqa bir millatning ona tilini o’rganishda albatta ikki til bir-biriga qiyoslanadi, 

---

872 
ularning o’ziga xos tomonlari farqlanadi.Masalan fransuz hamda o’zbek tili 
fonetikasini qiyoslaymiz: 
1.Fransuz tilida 15ta, o’zbek tilida 6ta unli bor; 
2.Fransuz tilida burun unli tovushlari mavjud, o’zbek tilida esa yo’q; 
3.Fransuz tilida so’z oxiridagi undoshlar jarangsizlanmaydi, o’zbek tilida esa ular 
jarangsizlashadi: maktab ( b - p); lemonade [ limonad]; 
4.Fransuz tilida cho’ziq va qisqa unlilar bor, o’zbek tilida esa yo’q; 
5.Ochiq unlilar fransuz tilida o’zbek tilidagidan ko’p; 
6.Fransuz tilida 8ta, o’zbek tilida 2ta lablangan unli bor; 
Fransuz tili fonetikasini o’rganishga bag’ishlangan mashg’ulotlarda hozirgi 
zamon axborot -texnologik vositalardan unumli foydalangan holda dars o’tish zamon 
talabidir.Binobarin, fransuz tili tovushlar sistemasining o’ziga xos murakkabliklari, 
uning o’zbek tili tovushlar sistemasidan ancha farq qilishi, fonetik mashg’ulotlar 
davomida kompyuter texnologiyalaridan foydalanishni taqozo etadi va natijada 
o’quvchilarning fransuzcha tovushlarni me’yoriga yetkazib talaffuz qilish darajasiga 
erishish mumkin. 
Negaki aynan fransuz tilini o’rganayotgan talabalarda fransuzcha so’zlarni 
maromiga yetkazmasdan chala talaffuz qilish, so’z oxiridagi so’zlarni boshqa 
korrelyativ tovushlar bilan almashtirib yuborish, ba’zi talaffuzi qiyin bo;lgan 
tovushlarni umuman o’xshata olmaslik, fransuzcha so’zlarning o’qilish qoidalarini 
chalkashtirib yuborish, fransuz tili uchun muhim sanalgan bog’lanish (la laison) va 
ulanish (l’enchainement) hodisalariga amal qilmaslik kabi holatlar juda ko’p 
uchraydi.Bularning barchasi fransuz tili fonetikasini to’g’ri o’zlashtira olmaslik 
natijasidir.Ushbu kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida dars jarayonini to’g’ri tashkil 
etish va darsda innovatsion texnologiyalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Ma’lumki, til bo’limlari ichida fonetika bo’limi nutqiy mahoratni 
rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.Chunki “Fonetika” tovushdagi muayyan bir 

---

873 
so’zni o’zgartirish, tovushdan so’zlar hosil qilish, o’zakdosh qo’shimchadan 
qofiyadoh, ohangdosh so’zlar yasash, ularning imloviy ma’nolarini hamda ma’no 
guruhlari ustida ishlash o’quvchi so’z boyligini oshiradi. 
Ma’lumki, til bo’limlari ichida fonetika bo’limi nutqiy mahoratni 
rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.Chunki “Fonetika” tovushdagi muayyan bir 
so’zni o’zgartirish, tovushdan so’zlar hosil qilish, o’zakdosh qo’shimchadan 
qofiyadoh, ohangdosh so’zlar yasash, ularning imloviy ma’nolarini hamda ma’no 
guruhlari ustida ishlash o’quvchi so’z boyligini oshiradi. 
Hozirgi kunda fransuz tili fonetikasini o’zbek guruhi talabalariga o’rgatishdagi 
o’quvchining shaxsiy qobiliyatlaridan kelib chiqqan holda u bilan ish olib boriladi va 
unga berilayotgan topshiriqni o’zlashtira olish qobiliyatiga qarab, sekinlik bilan amalga 
oshiriladi. Fransuz tili fonetikasini o’rganayotgan talaba avvalo, o’z ona tili fonetikasi 
yaxshi bilishi lozim.Chunki o’z ona tilini mukammal bilmay turib, xorijiy tillarni 
o’zlashtirishda qiyinchilikka duch keladi.Ushbu muammolarni vaqtida hal qilishda 
talabaga ikki tilning farqli va o’xshash tomonlarini, qiyosiy tahlilini to’g’ri tushuntirib 
bera olish pedagog zimmasidagi muhim vazifadir.