Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

 
kalit so'lar:
Gyote asarlari, adolat, qonun, Faust. sud jarayonlari. 
Ключеве слова:
произведения Гете, справедливость, закон, Фауст. судебный 
процесс. 
keywords
: Goethe's works, justice, law, Faust. litigation. 
Iogann Volfgang Gyote – buyuk nemis shoiri, Uyg‘onish davrining so‘nggi 
namoyandalaridan biri hisoblanadi. Uning adabiy va ilmiy merosi asarlar to‘plamining 
143 jildini qamrab oladi. Ularda badiiy ijodning barcha namunalari – ertaklardan tortib 
pesa va romanlargacha bor. Gyote ijodiyoti ma’naviy hayotning hamma sohalarida 
ifoda usuli uchun namuna hisoblanadi. Fridrix Vilgelm Yozef Shelling sharofati bilan 
u falsafa olamiga kirdi. Fridrix Karl fon Savine uni huquqshunoslikka yetakladi. 
Gyotening tabiiy fanlarni egallashida Aleksandr fon Gumboldtning, falsafada esa 
Vilgelm fon Gumboldtning hissalari katta.. Shu bilan birga Gyote butun umri 

---

979 
davomida faqat badiiy ijod bilangina mashg‘ul bo‘lmagan. Uning ongli hayoti – 
universitetda tahsil olishidan boshlab, mukammal bilimga ega bo‘lish uchun mustaqil 
o‘z ustida ish olib borgunga qadar huquqshunoslik bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan.Gyote 
davlat xizmatidaligida huquqshunoslik faoliyati davrida to‘plagan ancha boy 
tajribasini umumlashtirgan. Haqiqatan ham Gyotening Frankfurtda advokatlik 
amaliyoti vaqtida egallagan huquqshunoslikka oid bilimlari unga gertsog Karl Avgust 
xizmatida ekanida juda qo‘l kelgan. O‘sha vaqtda Gyote rasmiylashtirgan hujjatlar 
matni huquqshunos uslubini aks ettirsa ham, ularda Gyotega xos iboralar uchrab 
turardi. Gyotening badiiy, ijtimoiy-siyosiy va huquqiy faoliyati o‘zaro uyg‘unlikda 
kechgan.. Shu munosabat bilan “huquqshunos Gyote” go‘yoki “shoir Gyote” yo‘liga 
g‘ov bo‘lganligi, bunda nazmning lozim qofiyalari dag‘allashtirilganligi haqidagi 
da’volar mutlaqo asossizdir. Ha, u tom ma’noda professional huquqshunos olim emas 
edi. Biroq uning amaliy huquqiy tayyorgarligi jamiyatda ro‘y berayotgan voqealar – 
ziddiyat va nizolarni huquqshunos nigohi bilan ko‘rish imkonini berardi. Gyote 
o‘zining shoh asarida Faust tili bilan huquqshunoslikni o‘rganganligi uchun emas, 
balki ilohiyotdan tahsil olgani uchun taassuf bildiradi. Mefistofel Faust qiyofasiga 
kirib, tolibga huquq ilmini egallash yuzasidan hayotiy maslahat beradi. 
T o l i b: Huquq uncha yoqmas ko‘nglimga. 
F a u s t: “Balli! Bo‘ling bu fandan nari 
Quruq qog‘oz dasta-dastalik. 
Ko‘hna qonun-qoidalari” 
Bamisoli irsiy xastalik. 
Besh-o‘n avlod yashar goh qonun, 
O‘tib borar ammo davr esa – 
Bir vaqtda qonun – kori xayr esa, 
Ul kori xayr kulfatdir bu kun. 

---

980 
Tiriklikning qonuni o‘zga, 
Ammo uni ilmaslar ko‘zga. 
Gyote “tabiiy huquq” to‘g‘risidagi satri bilan kitobxonlarni taajjubga solib, Tangri 
qonunlarining inson hayotiy muammolariga nisbatan besamara ekanligini namoyon 
etish bilangina cheklanib qolmaydi. U avvalo avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan 
qonunlar va odatlarning qonuniylik nuqtai nazaridan muntazam tekshirib turish 
masalasini ko‘targan.Inson – tabiiy jonzotdir. Tabiiylik, onglilik, inson huquqlari tabiat 
ijozat etgan huquq sifatida, tabiiy huquq sifatida namoyon bo‘ladi. Gyotening 
insonning tabiiy mohiyati, “tabiiy qonunlar” xususidagi she’rlari, fikrlari bebaho va 
mangudir. Agar Gyote lutf etayotgan inson huquqlari sinchiklab tahlil etilsa hamda 
uning “jozibali hurlik va mo‘‘tabar tenglik” to‘g‘risidagi “Sanolar sanosi” xalq 
ijodiyoti tiliga o‘girilsa, mohiyat jihatidan erkinlik tenglik sharti ekanligi ayonlashadi. 
Ammo u shunday tenglikki, mulk daxlsizligini ta’minlaydi. “Jamiyat hech ham 
erkinlik tushunchasida emas, balki tenglik tushunchasidan o‘zgacha holda vujudga 
kelmaydi”. Biroq bu tenglik jamiyat shunday tashkil etilishiga asoslanganki, unda 
jamiyatni “sen kimsan” degan tushuncha emas, faqat “sen nimaga egasan” tushunchasi 
qiziqtiradi. To‘g‘ri, Gyote mohiyati jihatidan huquqshunoslik ustuvor bo‘lgan 
dunyoqarashini rivojlantirmadi, qonun bo‘yoqlari bilan jahon manzarasini yaratmadi. 
Ammo yuqorida qayd etilganlar Gyotening badiiy ijodiyotida huquqiy ta’limning 
ahamiyati va o‘rniga oid keng tarqalgan xato qarashlarni rad etish uchun yetib ortadi. 
“Mening adabiy ijodim hayotga bo‘ysundirilgan”, – deb yozgan edi u Kestnerga. O‘z 
navbatida, Gyotening badiiy ijodiyoti bo‘lajak huquqshunoslar shakllanishiga sezilarli 
ta’sir ko‘rsatgan. Gyote she’riyati Yevropa ma’naviy dunyosini shakllantirgan. 
Uyg‘onish davridan e’tiboran huquqiy ong bu dunyoqarashning tarkibiy qismi 
hisoblangan. Bu esa, o‘z navbatida, huquqshunoslik ravnaqiga qudratli ta’sir 
ko‘rsatgan. 
”BO‘LDIM YANA ADOLATSHUNOS...”

---

981 
“Men juda qunt bilan, hatto serhafsalalik va tirishqoqlik ila advokatlik 
qilmoqdaman...” U universitetda maxsus yuridik ta’lim olgan, advokat sifatida amaliy 
faoliyat ko‘rsatgan.U huquqshunos kasbi bilan onasi tomonidan ham, otasi tomonidan 
ham (amakivachchasi huquqshunos edi, bundan tashqari o‘zining o‘g‘li ham huquq 
ilmini egallagan) bog‘liq bo‘lib, o‘n olti yoshligida Leyptsig universiteti 
huquqshunoslik fakultetiga o‘qishga kirgan, biroq kasalligi sababli uni tamomlay 
olmagan.Gyotening universitetga kirishi tasodifiy bo‘lmagan, sobitqadam inson 
bo‘lgan otasi o‘g‘lini barvaqt huquqshunoslikni o‘rganishga da’vat etgan. Gyotening 
otasi Iogann Kasper huquqshunoslik doktori ilmiy unvoniga ega bo‘lib, hayotidagi 
muvaffaqiyatlariga bevosita yuristlik kasbi tufayli erishganini e’tirof etib, yakkayu 
yagona o‘g‘lining yashashdan maqsadi odil sudlov tangrisi – Femidaga xizmat qilishda 
deb bilishini xohlagan. Gyote o‘z yuridik ta’limini Strasburg universitetining 
huquqshunoslik fakultetida nihoyasiga yetkazib, huquqshunoslik litsentsianti unvoni 
uchun dissertatsiya himoya qilgan. 
O‘zbekiston Qahramoni, O‘zbekiston xalq shoiri, Erkin Vohidovning benazir 
tarjimonlik iste’dodi tufayli Gyotening shoh asari – “Faust”ni o‘z ona tilida mutolaa 
qilishga muyassar bo‘lgan o‘zbek kitobxonalari nemis mumtoz shoirining huquqiy 
ta’lim haqida Faust tilidan bayon etgan quyidagi satrlari bilan tanishishdi: 
Ilohiyot ila band bo‘ldim, 
Falsafada xiradmand bo‘ldim. 
Bo‘ldim yana adolatshunos, 
Hakim bo‘ldim - tabiatshunos. 
U huquqshunos diplomi bilan Strasburgdan Frankfurtga qaytib kelgach, advokatlikka 
qabul qilish to‘g‘risida iltimosnoma taqdim etgan. Bir necha kundan keyinoq bu 
murojaati ijobiy hal qilinib, Gyote 3 sentyabrda ham shahar sudi advokati, ham 
Frankfurt advokati sifatida qasamyod qilgan. U huquqshunoslikka oid ishlarni 
birovdan yordam so‘ramasdan o‘zi muvaffaqiyatli olib borgan.Gyotening tarjimai 

---

982 
holini o‘rganganlar uning mijozlari mayda fermerlar ekanligi haqidagi xulosaga 
kelganlar. Bu mijozlar orasida qarzdorlar va sudxo‘rlar, aksionerlar va mulk egalari, 
ijarachilar va merosxo‘rlar uchragan. Gyoteni qanday qilib bo‘lsa ham huquqshunos 
qilishga qaror qilgan otasi uni Frankfurt yaqinidagi Vetslar shaharchasidagi Imperiya 
sud palatasiga tajriba orttiruvchi sifatida joylashtirgan. O‘sha davrda Kassatsiya 
palatasiga o‘xshash bu oliy maqom sud idorasi eng befoyda adliya muassasasi 
hisoblangan. Agar otasining Gyoteda sud faoliyatiga salbiy munosabat tug‘dirish niyati 
bo‘lsa, u bundan-da yaxshiroq yo‘l tutmasdi. Bu sud idorasida o‘n olti ming ish hal 
etilishini kutib yotardi. Ayni vaqtda bu yerda poraxo‘rlik avjiga chiqqandi. Gyote uch 
oy tajriba orttirganidan so‘ng Frankfurtga qaytib kelib, advokatlik amaliyotini davom 
ettirgan va bir necha sud jarayonida ishtirok etgan. Ammo bu joyda uning butun o‘y-
xayolini adabiy faoliyat qamrab olgan. Ijodida birinchi o‘rinda “Gets fon Berlixengen” 
turgan bo‘lsa-da “Prometey”, “Faust” asarlarining rejasi bilan ham band 
bo‘lgan.Ayrim sud jarayonlari uning xotirasida, ehtimol qalbida ham chuqur iz 
qoldirgan. Jumladan, Frankfurtda farzandini o‘ldirishda ayblangan xizmatkor ayol 
Syuzanna Margarita Brandtning katta shov-shuvga sabab bo‘lgan sud jarayoni guvoh 
bo‘lgan. Savdo-sotiq bilan shug‘ullanuvchi bir kimsa bu xizmatkorni mast qilib, 
nomusiga tekkan. Baxtsiz ayol sudda “noqonuniy” (nikohsiz) farzand ko‘rib, 
sharmanda bo‘lish va odamlar gap-so‘zidan qutulish uchun shayton vasvasasi ta’sirida 
bolasi joniga qasd qilganligini” ochiq tan olgan. 24 yoshli jinoyatchi Frankfurt 
qamoqxonasi oldidagi maydonda odamlar ko‘z o‘ngida qatl etilgan. Bu sud jarayoni 
aks-sadosi “Faust”da o‘z ifodasini topgan: 
M a r g a r i t a: Xaloyiq yuradi qatlgoh tomon 
Kattakon maydonga sig‘mas olomon. 
Men uchun chalinar so‘nggi qo‘ng‘iroq, 
Jallod boshim uzra sindirar tayoq. 
Cho‘kaman, tegadi boshim kundaga, 

---

983 
Dahshat ichra boqar yig‘ilgan odam 
Mendek mahkum bo‘lgan osiy bandaga. 
Ko‘zlarida qo‘rquv, go‘yo xayolda 
Ularning boshiga tushmoqda bolta. 
F a u s t: “Sening hukmingdaman, tangrim xoqonim”. 
O‘sha vaqtda Germaniyada boshini tanadan juda qilishdan iborat o‘lim jazosi odatda 
o‘z farzandini o‘ldirganlar uchun qo‘llanardi. Shu munosabat bilan Gyote: “... 
fikrimcha, ehtimol o‘lim jazosini saqlab qolish odildir”, degan xulosaga kelgan.
Bundan Gyote o‘z asari qahramonidek bechoraga achinayotgandek tuyulishi mumkin. 
Tag‘in kim biladi deysiz! O‘z asridan o‘zib ketgan bu inson xuddi bizlardek fikr 
yuritgani va his etganligiga ishonging keladi.