Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

Annotatsiya:
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasiga oid tarixiy voqealar va qiziqarli 
ma’lumotlarni hikoya qilishda davom etamiz. Sahifamiz jahondagi eng ajoyib kompyuterlarga 
bag‘ishlanadi. 
Kalit so’zlar:
Zamonaviy texnologiyalar, kompyuterlarning yaratilish 
tarixi, Super kompyuterlar samaradorligi, IBM kompaniyasi, operatsion tizim
, Linux.
Zamonaviy texnologiyalar bizga talay qulaylik va imkoniyatlarni taqdim etib, odamlarni biroz 
o‘zgartirib qo‘ydi, hatto taraqqiyot yangiliklaridan hayratlanmaydigan bo‘lib qoldik. Biroq tarixda 
katta shov-shuvga sabab bo‘lgan yangiliklar o‘z davrining mo‘jizasidek qabul qilingan. Masalan, 
faqat kompyuterlarning yaratilish tarixiga nazar tashlaylik: ular orasida hayratga sazovor 
bo‘ladiganlari talaygina. Sahifamizda o‘tmish va hozirgi davrda 10ta eng qiziqarli mashinalar 
haqidagi materiallarni jamladik. 
«Qanday kompyuter eng kuchli bo‘lib hisoblanadi?» — ehtimol bu har birimiz uchun qiziqarli 
savoldir. Javobi oddiy: bu mashinaning nomi Sunway TaihuLight bo‘lib, Xitoyda joylashgan. Sahifa-
mizni tayyorlash vaqtida ushbu qurilma jahonda ishlab-chiqarilgan eng samarador superkompyuterlar 
TOP-500 ro‘yxatida birinchi qatorni egallagandi, u yiliga ikki marta yangilanadi. 
Super kompyuterlar samaradorligi — bir soniyada amalga oshiriladigan operatsiyalar soni flopslarda 
o‘lchanadi (inglizchadan: Floating-point operations per second). TaihuLight qurilmasining eng 
yuqori samaradorligi 125,43 petaflopsni tashkil etadi, ya’ni 125 430 000 000 000 000 operatsiyani 
amalga oshirish imkoniga ega. Bunday baquvvat mashinani elektr quvvati bilan ta’minlash uchun 

---

917 
15 megavattdan ortiq quvvat, bundan tashqari, superkompyuterni sovitishga 28 megavatt quvvat talab 
etiladi. Energiyaning bir kecha-kunduzlik sarfi taxminan 20 foizni tashkil etadi. Olimlar inson miya 
faoliyatini modellashtirish uchun 1 ekzaflops (1018) samaradorlik zarur deb hisoblaydilar, ya’ni bu 
taxminan TaihuLight kabi 8–10ta kompyuter demakdir. Intel ekspertlari bunga 2020-yilda erishish 
mumkin. 
Kompyuterlar faqat katta emas, balki juda kichik, mitti shaklda ham bo‘ladi. Tanishing: Michigan 
Micro-Mote, — tarjimada «michigan mikro-changi» ma’nosini anglatadi, — bu jahondagi eng mitti 
hisoblash mashinasidir. Uning uzunligi — taxminan 2 millimetr bo‘lib, egallaydigan joyining hajmi
3 kub millimetrni tashkil etadi. Mazkur mittivoyning funksionalligi kishini hayratga soladi: bu 
nafaqat oddiy datchik, balki protsessori, xotirasi, kiritilgan akkumulyatori hamda quvvatlanish uchun 
quyosh batareyasiga ega to‘laqonli kompyuterdir. Kompyuter ichida ma’lumotlar uzatkichi mavjud, 
yana hayratlantiruvchi ko‘rsatkichlaridan biri shuki, kamerasi ham mavjud bo‘lib, 160 ga 160 pikselli 
fotosurat olishdek qamrovga ega. 
Jahonda eng katta kompyuter — bu IBM SAGE (ot The Semi-automatic ground environment) 
qurilmasidir. Ushbu bahaybat tizim 23ta buyruqli markazlardan tashkil topgan, ularning har birida 
bir donasi $30 million qimmatga ega ikkitadan o‘ta kuchli (o‘sha davr uchun) kompyuter 
joylashtirilgan. Bir mashina asosiy qurilma, boshqasi esa yordamchi sifatida amal qilgan 
Loyiha ustida IBM tomonidan 7000 nafar mutaxassis mehnat qilgan. SAGE 1952-yildan 1955-
yilgacha kompaniyaga barcha doromadlarining 80 foizini keltirgan. Oqibatda SAGE ustida ishlash 
natijasidagi tajribalar bilan IBM ko‘plab muvaffaqiyatli tijorat loyihalarini yaratishga erishdi. SAGE 
tizimining o‘zi yanada takomillashgan tizim paydo bo‘lgunicha AQSH hukumati tomonidan 1984-
yilga qadar foydalanildi. 
Dasturiy tahdidlardan to‘liq himoyalangan kompyuterni yaratishning imkoni yo‘q, biroq qimmatli 
ma’lumotlarni tajovuzlardan himoya qilishning imkoni mavjud. Buning uchun maxsus ORWL PC 
kompyuterini sotib olib, unda ishlash kerak. 
ahondagi birinchi kompyuterni IBM kompaniyasi muhandislari yaratganlar. Mashinaning nomi Mark 
1: uni 1941-yilda ishlab chiqib, 1944-yilda Garvard universitetida amalga joriy etilgan. 
Mazkur dasrurlashtirilgan hisoblash mashinasida 800 kilometr sim va 765 mingga yaqin detal 
joylashtirilgandi, uni tayyorlash uchun esa $500 million mablag‘ sarflangan. Mark 1 qurilmasining 
balandligi 2,5 metr, uzunligi — 17 metr, og‘irligi esa — 4,5 tonnani tashkil etadi. Aslida u juda ajoyib 
arifmometr bo‘lib, uchta jarayonni: bir soniyalar mobaynida qo‘shish, ayirish va hisoblashni amalga 
oshirardi. Afsuski, ko‘paytirish amalini bajarishi uchun Mark 1 olti soniya, bo‘lish uchun esa — 15,3 
soniya sarflardi, logarifmlar va trigonometrik funksiyalarni hisoblash uchun — bir daqiqadan ortiq 
vaqt talab etilardi. Shu tariqa, yarim million dollarlik mashina qo‘lda hisoblash qurilmalarida 
ishlaydigan yigirma nafar operator ishini bajarish kuchiga ega edi. 

---

918 
Eng himoyalangan kompyuterlar orasida haqiqiy g‘olib — Getac B300X noutbukidir. Mazkur 
magniyli korpusga, ko‘plab rezina moslamalarga ega jomadonga o‘xshash ushbu qurilma alohida 
hurmatga sazovor bo‘lishi turgan gap. 
1980-yilda IBM kompaniyasi 5120 raqamli kompyuter modelini taqdim etdi. Mazkur qurilma tarixda 
eng og‘ir shaxsiy kompyuter sifatida tan olindi. To‘qqiz duymli ekrani, klaviaturasi, 64 kilobayt 
xotira, BASIC qo‘llab-quvvatlagan, disketalar uchun ikkita slot, — korpusi bilan bularning barchasi 
45 kilogramm og‘irlikni tashkil etardi. 
Bugungi kundagi shaxsiy kompyuterlarning barchasi ixchamlashtirilgan. Masalan, yaqinda taqdim 
etilgan kuchli ichki qismlar, Intel® Xeon®18-yadro protsessorli, 5K qamrovli, 27-duym ekranga ega 
Apple monoblokini olaylik. Bunday kompyuter o‘n kilogrammdan yengil og‘irlikka ega, eng ixcham 
Intel® Core™ M protsessorli noutbuklar esa bir kilogrammdan ortiq og‘irlikka ega emas. Bu 
taraqqiyot darajasini his etish uchun yorqin misoldir. 
Jahonda eng xaridorgir kompyuter bo‘lib, amerikaning Commodore 64 qurilmasi hisoblanadi — 
o‘zining mavjudlik davri tarixida 15 milliontadan ortiq sotilgan. 1982-yilda ishlab chiqarilgan vaqtda 
gadjetning narxi taxminan $600 edi, biroq raqobatchilaridan farqli ravishda, u nafaqat kompyuter 
do‘konlari peshtaxtasida, balki oddiy savdo markazlari va hattoki o‘yinchoqlar do‘konida ham 
mavjud bo‘lgan. 
Super kompyuterlar ishlab chiqarish bo'yicha etakchi AQSh bo'lib, yuqoridagi ro'yxatdagi 233 ta 
mashinaga egalik qiladi. Ulardan keyin Xitoy, Buyuk Britaniya, Yaponiya va Frantsiya bor. Qo'shma 
Shtatlarning etakchi mavqeiga qaramay, fotosurati quyida keltirilgan dunyodagi eng kuchli 
kompyuter O'rta Qirollikda joylashgan. Xitoylik olimlarning ushbu taraqqiyoti "Tianhe-2" deb 
nomlandi. Uch yil ketma-ket bu reytingda birinchi qatorni egallab, Amerikaning Titan avtomobilini 
bu joydan siqib chiqardi. Xitoy hukumati superkompyuter yaratishga 390 million dollardan ortiq 
mablag 'sarfladi
Ushbu mashinaning ishlashi hatto eng kuchli uy kompyuterlaridan ham millionlab marta 
yaxshiroqdir. U 16 ming hisoblash tugunlari bilan jihozlangan bo'lib, ularning har biri ikkita o'n ikkita 
yadroli Xeon Phi E5-2692 protsessorlari bilan jihozlangan va uchta Intel Xeon IvyBridge 
protsessorlari bilan to'ldirilgan. Har bir tugunning ishlashi 64 Gb bilan ta'minlanadi 
tasodifiy kirish 
xotirasi
 DDR3 va 24GB DDR5. Ushbu tizimning barcha yadrolarining umumiy soni 3,12 millionga 
etadi. "Tianhe-2" 3386 teraflops yoki 33,86 petaflops ko'rsatkichiga ega bo'lib, eng yaqin raqibi 
Titanni (17,59 petaflops) deyarli ikki baravar ortda qoldirdi. 
Dunyodagi eng kuchli kompyuter ishlaydi 
operatsion tizim
 Linux. Shuningdek, uning 12,4 petabaytli 
xotirasi mavjud.
Super kompyuter yaratilgandan so'ng, u faqat ilm-fan uchun, xususan biologiya va fizika bo'yicha 
tadqiqotlar uchun ishlatilishi e'lon qilindi. Ko'p o'tmay, AQSh hukumati ushbu mashinaning tarkibiy 

---

919 
qismlaridan biri bo'lgan Inteldan protsessorlarni etkazib berishni taqiqlashini e'lon qildi. Bunga 
dunyodagi eng qudratli kompyuter yangi ommaviy qirg'in qurollarini yaratish uchun ishlatilishi va 
bu o'z navbatida AQSh xavfsizligiga tahdid solishi mumkinligi ta'kidlandi. Ehtimol, bu haqiqatdir, 
chunki Xitoy Xalq Respublikasi Mudofaa vazirligi Tyanxe-2 loyihasini moliyalashtirgan. Bu 
boradagi barcha ma'lumotlar va tadqiqot natijalari qat'iy ishonch bilan saqlanadi, shuning uchun ham 
super kompyuterning asl maqsadi haqida bilish mumkin emas. 
Endi yuz millionlab dollar turadigan ulkan mashinalardan uy sharoitida foydalanish uchun kichikroq 
mashinalarga o'tamiz. Dunyodagi eng qudratli kompyuterlardan ilmiy maqsadlarda yoki yangi 
qurollarni yaratish uchun foydalanilsa, uy kompyuterlari kichikroq vazifalarni bajaradi. Avvalo, ular 
har qanday video o'yinlar va boshqa resurslarni talab qiladigan dasturlarni osonlikcha engishlari 
kerak. Shuningdek, ushbu texnikadan 3D grafika, foto va videoni qayta ishlash uchun foydalaniladi. 
Eng kuchli kompyuterlar bir vaqtning o'zida bir nechta monitorlarga ulanishi mumkin, bu ishda 
qulaylik va qulaylikni ta'minlaydi. 
Agar texnik taraqqiyotni uning odamlarga, umuman jamiyatga va atrof-muhitga ta'siri kontekstida 
ko'rib chiqsak, uning global kamchiliklari borligi aniq. Bugungi kunda biz uchun juda ko'p turli xil 
kompyuterlar, turli xil qurilmalar va robotlar mavjud. Ammo insoniyatning buyuk ixtirolarining 
munosib qo'llanilishini topish va ularni ma'nosiz o'yinchoqlarga aylantirmasdan, ularni umumiy 
kelajagimiz foydasiga yo'naltirish eng yuqori maqsaddir.
Ko'pgina o'yinchilar kuchli stol kompyuterlarini ishlab chiqaradigan va sotadigan Maingear 
kompaniyasini bilishadi. Shunday qilib, ushbu kompaniya taniqli Razer bilan birgalikda dunyodagi 
eng kuchli o'yin kompyuterini chiqardi (2018 yil uchun) -