Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

ФИО автора: 
Jurayeva Dilnoza Normuminovna 
Qashqadaryo viloyati Shahrisabz shahri 
14-IDUM biologiya fani o’qituvchisi

Название публикации:
«KOLORADO QO’NG’IZI VA UNGA QARSHI 
KURASH» 
Annotatsiya: 
Kartoshka kishilar uchun asosiy oziq-ovqat mahsulotlaridan biri 
hisoblanadi. Ushbu maqolada kartoshkaning ashaddiy zararkunandasi bo’lgan 
Kolorado qo’ng’izining kelib chiqishi, morfologik tuzilishi, hamda unga qarshi 
ekologik usullarda kurash bo’yicha ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so’z: 
Kolorado qo’ng’izi, morfologik belgilar, entomolog, entomofag, 
podizus, biologik kurash 
Kartoshka kishilar uchun asosiy oziq-ovqat mahsulotlaridan biri hisoblanadi. 
Shuning uchun ham uning hosildorligini kamaytiruvchi har bir omil katta iqtisodiy 
ahamiyatga ega. Shunday omillardan biri viloyatimizga kelib qolgan kartoshkaning 
ashaddiy zararkunandasi hisoblangan kolorado qo’ng’izidir. U Amerika, Yevropa 
mamlakatlarida, Rossiyada, O’zbekistonning ko’p viloyatlarida uchraydi. Kolorado 
qo’ng’izida qarshi samarali kurashish uchun uning kelib chiqishi, tarqalishi, 
morfologik belgilari, biologiyasi va ekologik xususiyatlari haqida chuqur bilimga ega 
bo’lish lozim. Kartoshkaning kolorado qo’ng’izi 1824-yilda amerikalik entomolog 
Tomas Seyem tomonidan o’rganilgan. Bu avlodning vakillari boshqa qo’ng’izlarga 
qaraganda oyoqlari to’rt bo’g’imdan iboratligi bilan farq qiladi. Uning “Kolorado 
qo’ng’izi” deb nomlanishiga sabab, u Amerika Qo’shma Shtatlarining Kolorado 
shtatining tog’li joylaridan kelib chiqqanligi uchun shunday nomlangan.
Kolorado 
qo'ng'izi 
(lotincha-leptinotarsa 
decemlineata)-bu 
Coleoptera 
turkumi,artropodlar turiga mansub hasharot. Ushbu barg qo'ng'izini shakli 
dumaloq,uzunligi 10-12 mm va eni 5-7 mm bo'ladi.Ushbu qo'ng'iz yaxshi uchadi va 
uzoq parvozlarda bir necha km masofani bosib o'tadi.Kolorado qo'ng'izi tuzilishining 
o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra suvda cho'kib ketolmaydi, shuning uchun hatto katta 

---

935 
suv havzalari ham unga oziq-ovqat qidirishda jiddiy to'siq bo'lmaydi.Qo'ng'izlar
kartoshka bilan uzoq masofaga borib qolishi mumkin, hatto iliq haroratli fasllarda ham 
bu harorat kamida bir oy ozuqasiz yashay oladi. Qashqadaryo viloyati sharoitida 
kartoshka dalalarida kolorado qo'ng'izi tuproqda 18 sm dan 70 sm gacha chuqurlikda 
qishlaydi. Qishdan chiqqan qo'ng'izlar ozuqa izlab har tomonga uchadi, agar kartoshka 
unib chiqmagan bulsa pamidor, baqlajon, garmdori, tamaki barglari bilan oziqlanadi. 
O'tgan kuzda juftlashib qishlovga ketgan qo'ng'izlar bahorda juftlashmasdan tuxum 
qo'ya boshlaydi. Urg'ochi qo'ng'iz odatda 400-800 ta, ko'pi bilan 2400 tagacha tuxum 
qo'yadi. Ma'lum bo'lishicha, zararkunanda quyoshda ko'p bo'lgan kartoshka bargini 
istemol qilsa, qo'ng'izlar shunga serpusht bo'ladi. Kolorado qo'ng'izi hayvonot dunyosi 
ichida keng tarqalgan va eng ko'p zarar keltiruvchi hashoratdir. Kolorado qo'ng'izi uch 
yilcha hech narsa yemasdan yashashi mumkin. U juda ayyor, xavf sezganda o'zini 
o'likka soladi. 10 ta qo'ng'iz 30 kunda 34-43 gr yashil maysani istemol qiladi. 
Entomologlar tomonidan ta'kidlashicha bir ona qo'ng'izlar tarqalgan avlod 3 marta 
to'liq nasl bersa o'rtacha 500 tadan tuxum qo'yib 2.5 gektar maydondagi kartoshkani 
to'liq nobud qilishi mumkin. Respublikamiz sharoitida kolorado qo’ng’izi zararli 
oqibatlarini oldini olish uchun atrof-muhitda bezarar bo’lgan ekologik kurash 
usullaridan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. Kolorado qo’ng’izi paydo bo’lishi 
mumkin bo’lgan yangi o’choqlarini aniqlash maqsadida kartoshka ekinlari bir 
mavsumda 4 marta tekshiriladi. Bu zararkunandaning tabiatda sonini boshqarishda 
uning entomofaglari kata rol o’ynaydi. Bunday entomofaglarining ba’zilari 
O’zbekiston 
Respublikasiga 
chetdan 
keltirilgan. 
Masalan: 
Akademik 
S.N.Alimuhammedov rahbarligida podizusni O’zbekistonga keltirilib, kolorado 
qo’ng’iziga qarshi biologik usulda kurash ishlari amalga oshirilgan. Kolorado qo'ng'izi 
juda ko'payib ketgan katta dalalarida zolon, buldok, detsis, kelton, dorsan-S kabi 
kimyoviy preparatlarni qo'llab, ularga qarshi kurashish mumkin. Zararkundaga qarshi 
kimyoviy preparatlar yordamida kurashilayotganda sanitariya- gigiyena qoidalariga va 
texnika xavfsizligiga qattiq rioya qilish kerak. Kimyoviy moddalar qo'llanilayotganda 
ob-havo sharoitida katta e'tibor berish, shamol turib qolganda ishlov berishni to'xtatish 

---

936 
kerak. O'zbekiston sharoitida havo issiq bo'lgani uchun yoz oylari ertalab va 
kechqurun, bahor oyida kunning o'rtasida preparatlarni sepish lozim. 
Xulosa qilib aytganda, sifatli kartoshka mahsulotini yetishtirish va atrof-muhitni 
zaharli kimyoviy moddalar bilan ifloslantirmaslik choralarini ko’rishda 
zararkunandaga qarshi ekologik usullarda kurashish maqsadga muvofiq bo’ladi.