Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

Portlash - 
bu qisqa vaqtning o‘zida chegaralangan hajmdagi, katta miqdordagi quvvatning ajralib 
chiqishidir.
Portlash gazlarning qattiq qizishi oqibatida yuqori bosim ta’sirida sodir bo‘ladi. Portlashlar asosan 
yong‘in va portlash xavfi bor tashkilotlarda sodir sodir bo‘lib uning, oqibatida yong‘inlar kelib 
chiqishi mumkin. Portlovchi moddalar saqlanadigan omborlar, ular bilan bog‘liq bo‘lgan tashkilotlar 
portlash xavfi bor tashkilotlar hisoblanib, ularda ma’lum sharoitlarda portlash sodir bo‘lishi mumkin. 
Bularga mudofaa, neft va neft mahsulotlarini qayta ishlab chiqaruvchi-saqlovchi, kimyoviy, gaz, 

---

802 
paxta, qog‘oz, non mahsulotlari, yengil sanoat korxonalari, ular ishlab chiqargan tayyor mahsulotlarni 
saqlovchi omborxonalar va ular bilan bog‘liq bo‘lgan barcha muassasalar kiradi.
O‘zbekiston hududida gaz bilan ta’minlangan fuqarolar uylarini nazarda tutmagan holda 500 dan 
ziyod portlash va yong‘in chiqish havfi mavjud tashkilotlar bor. 
Portlashning zarar yetkazuvchi omillari; 

zarba mavji (zarba to‘lqinlari); 

siniq parchalarning sochilishi. 
Bular birlamchi holatlar bo‘lsa, ikkilamchisi portlashlar, yong‘inlar, falokatlar, kimyoviy va 
radiatsion shikastlanishlar, keng tusda to‘g‘onlarning buzilishi va suv toshqinlarining sodir etilishi, 
binolarning qulashiga olib kelishi mumkin. 
Zarba to‘lqinlari 
yuqori bosimdagi portlashdan hosil bo‘lgan havo to‘lqinlarining kuchli ovoz 
chiqarib tarqaladigan zarba mavji qarshi kelgan qattiq jismlarning parchalanishiga va sochilishiga 
olib keladi. 
Siniq parcha 
maydonlarda parchalangan buyumlarning siniq qismlarini tashkil etadi.
Portlash-suyuqliklarning,portlovchi moddalarning kuch yoki issiqlik ta’sirida o‘zi joylashgan hajmga 
sig‘may qolishi tufayli chiqishidir. 
Portlatuvchi omillar; 

kimyoviy (portlovchi moddalar); 

yadroli (yadroli qurollar); 

mexanik uslubdagi (yuqori bosimdagi suyuqliklarni quyuvchi-tarqatuvchi idishlarning yorilishi); 

Elektromagnit ( uchqun razryadi, lazer uchquni va boshqalar.); 

tovushli va boshqa quvvatlar. 
Bizning O‘zbekistonda yiliga 15-17 dan ziyod portlashlar sodir bo‘ladi, asosan portlashlar aholi 
yashaydigan xonadonlarda gazdan noto‘g‘ri foydalanish oqibatida sodir bo‘ladi, bular 
xonadonlardagi portlashlar deyiladi. Bularning asosiy kelib chiqish sabablari gaz bilan ishlash tartib-
qoidalariga 
rioya 
qilmaslikdir. 
Bu 
borada 
1998 
yil 
davomida 
xonadonlarda
50 ziyod portlashlar sodir bo‘lgan, oqibatda fuqarolar nobud bo‘lganlar, ko‘plab odamlar turli tan 
jarohatlari olishgan. Ularning ko‘pini yosh bolalar tashkil etayotganligi juda achinarli holdir, xuddi 
shuningdek, 1998 yilda Shatlik-Xiva, Muborak-Zarbuloq yuqori bosimdagi gaz quvurlarida nosozlik 
tufayli portlash sodir bo‘lib, ko‘plab fuqarolarimiz nobud bo‘lgan va tan jarohatlari olishgan. 
Yana bir fojea - bu 1989 yil 3 iyundagi Boshqirdiston Resublikasidagi temir yo‘l yaqinida gaz 
quvurlaridagi nosozlik tufayli portlash natijasida Novosibirsk-Adler, Adler-Novosibirsk yo‘nalishida 
ketayotgan poezdlar o‘zaro to‘qnashuvlar natijada 37 vagonlarda yong‘in sodir bo‘lib 1284 
yo‘lovchidan 780 nafari halok bo‘lganligi qayd etilgan. 
Aytilganlardan ko‘rinib turibdiki, yong‘in va portlashlar qo‘qqisdan sodir bo‘ladi va ko‘plab 
odamlarning o‘limiga yoki og‘ir tan jarohati olishlariga olib keladi. Barcha turdagi faqulodda 
hodisalar insonlar boshiga kulfatlar keltiradi. Shuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasi 
hukumatining Qonun va qarorlarining bosh shiori fuqarolarni muhofaza etishdir. 
Bu borada favqulodda vaziyatlarni sodir bo‘lishini oldini olish maqsadida barcha rejalashtirilayotgan 
tadbirlarni 3 turga bo‘lish mumkin: 

qonuniy; 

tashkiliy; 

muhandislik-texnik.