Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

тўғри муомала қила олиш қобилияти
(самарали ўзаро 
муносабатлар ўрнатиш, педагогик назокатнинг мавжудлиги), 
келажакни кўра 
билиш қобилияти
(ўз ҳаракатининг оқибатини кўриши, талабанинг келгусида 
қандай одам бўлишини тасаввур қилиши, қандай фазилатларни тараққий 
эттириш лозимлигини олдиндан айтиб бера олиши), 
диққатни тақсимлай олиш 
қобилияти 
(диққатнинг барча хусусиятлари: ҳажми, кучи, кўчувчанлиги, идора 
қилиниши, сафарбарлиги) кабилар муҳим ҳисобланади. 
Шу билан бир қаторда фикрлашнинг алгоритмик усулларига: 
Таққослаш: 
таққослаш объектини ва мақсадини аниқлаш, уларнинг 
ўхшашларини топиш, улар тўғрисида билимларни етарли эканлигини аниқлаш, 
муҳим асосий белгиларини ажратиб олиш, фарқланувчи белгиларини топиш. 
Анализ-таҳлил қилиш: 
таҳлил объектини, таҳлилнинг мақсадини аниқлаш, 
объектни, ҳодисани, муҳим қисмларга фикран ажратиш, бир-бири билан боғлиқ 
бўлакларга бўлиш, ажратилган бўлакларнинг ўзига хос белгиларини аниқлаш, 
айрим бўлаклар орасидаги боғланишларни, бир-бирига кўрсатадиган таъсирини 
қараб кўриш, хулоса чиқариш.
Синтез (бирлаштириш): 
фикрлаш амалининг мақсадини аниқлаш, 
ажратилган айрим қисмлар нима асосида бирлаштирилишини топиш, предмет 

---

565 
ёки ҳодисанинг айрим қисмлари орасидаги боғланишларнинг аҳамиятини 
аниқлаш, бирлаштиришни амалга ошириб, олинган маълумотни режа кўринишга 
келтириш. 
Классификация: 
классификациянинг максадини аниқлаш, 
ажралувчи қисмларни таърифлаш. синфларга ажратишнинг асосини аниқлаш, 
берилган асос бўйича синфларга бўлишни бажариш, натижасини текшириш.
У
мумлаштириш: 
умумлаштиришнинг 
мақсадини 
аниқлаш, 
умумлаштирилувчи объектнинг асосий элементини, далилини, муҳимларини 
ажратиб 
олиш, 
у 
элементларни 
таққослаш, 
унинг 
натижасида 
умумлаштиришнинг асосини аниклаш, умумлаштириш натижасида хулоса 
чиқариш. 
Индукция: 
фикр юритишнинг мақсадини аниқлаш, далил, ҳодиса, 
хусусият кабиларни тўғри тасаввур қилиш, уларнинг ҳар бирини таърифлш, 
олинган далилларни таҳлил қилиб, улар орасидаги боғланишларни аниқлаб, 
умумий хулоса чиқариш. 
Дедукция: 
дедуктив фикрлашнинг максадини 
аниқлаш, 
дастлабки 
назарий-амалий 
умумлаштиришнинг 
аҳамиятини 
ифодалаш, унинг ичидаги далил ва ҳодисаларни топиш, айрим далил, ҳодиса ва 
хусусиятларнинг моҳиятини тушунтириш.