Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

Toshkent.
2.
Sifat- Bu harakating 
yaxshi.
3.
Son- O’zi bitta, qulog’i
to’rtta.
4.
Olmosh- Biz o’qigan maktab-
shu.
5.
Ravish- Ish oz, gap 
ko’p.
6.
Harakat nomi- Mening eng buyuk maqsadim-
o’qish.
7.
Taqlid so’z- Osmonda yulduzlar 
g’ij-g’ij.
O’zbek tilidagi predikat otlar quyidagi ma’no turlariga ajratilgan. 
1.
Xarakterlovchi predikatlar
- Bu predikat predmetga xos doimiy belgini 
ko’rsatadi. 
Ahmad-
yolg’onchi.
2.
Tasniflovchi predikatlar-
Bunday predikat vazifasida aniq otlar keladi. Aniq 
otlar kesim mavqeyidan kelib , bu kesimning ma’lum sinfga mansubligini 
ko’rsatadi. 
Bu gul- 
atirgul.
Kit-sut emizuvchi. 
3.
Munosabat predikatlar-
Bunday predikatlar predikat ifodalagan ob’yektning 
boshqa ob’yektga munosabatini ifodalaydi. 
Salim aka 
Karimning otasi. 
U 
mening ukam.

---

816 
4.
Orin predikatlar
- Predmet va uning joylashgan o’rni o’rtasidagi 
munosabatni bildiradi. 
Ukam 
maktabda.
Xayolim 
senda.
5.
Zamon predikatlar-
Predmet va uning mavjudlik vaqti o’rtasidagi munobatni 
ko’rsatadi. 
Majlis 
bugun.
Kino 
soat to’rtda.
6.
Miqdor predikatlari
- Predmet va uning miqdori o’rtasidagi munosabatni 
ko’rsatadi. 
Farzandlar 
to’rtta
. 
Suv 
ko’p. 
Fe’l kesimlar shaxsli fe’llar bilan ifodalanadi. 
O’lkamiz gullarga burkandi. 
Aspiranturada qoldirishmoqchi. 
Hozirgi tilshunoslikda fe’llarning hamma e’tirof etgan mazmuniy tasnifi mavjud 
emas. Paradigmatik nuqtayi nazardan fe’llar harakat, holat, xususiyat, munosabat 
fe’llariga ajraladi. 
“Kesim” mavzusining o’qitilishi. Kesim va uni o’qitish jarayoni o’rta 
maktabning 8-sinfida o’qitiladi. Mazkur mavzuning o’qitilishiga alohida soat 
ajratilgan bo’lib, unda quyidagi masalalar o’qitilishi rejalashtirilgan. 
1.
Ma’rifiy-tarbiyaviy matn tahlili asosida fe’l kesim, ot kesim, bog’lama, 
kesimning shakllari mavzularini xotirlash 
2.
Sodda va murakkab kesim 
3.
Bog’lamali va bog’lamasiz ot kesimlar 
4.
Kesimning birikma va iboralar bilaan ifodalanishi 
5.
Ot kesim va eganing orasida tirening ishlatilishi 
Kesim haqida quyi sinflarda o’rganilganlarni takrorlash va kengaytirish asosida
o’quvchilarning quyidagilarni bilib olishlari ko’zda tutiladi: 

---

817 
- kesimning ifodalanishi 
- kesimning turlari: 
- murakkab kesim tarkibida bog’lamaning qo’llanilishi: 
- nutqda kesimning turlaridan maqsadli foydalana olish 
Ma’lumki innovatsion texnologiyalar pedagogik jarajon va o’qituvchi va 
o’quvchi faoliyatiga yangilik va o’zgarishlar kiritish bo’lib, uni amalga oshirishda 
asosan interfaol metodlardan to’liq foydalanish mumkin. Bu metodlarning o’ziga 
xosligi shundaki, ular faqat o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikda faoliyat 
ko’rsatishlari orqali amalga oshiriladi. Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni o’ziga 
xos xususiyatlarga ega bo’lib, unda jamoa bo’lib fikrlash ta’lim markazining tarkibiy 
qismi hisoblanadi. 
“Kesim” mavzusiga oid darslar jarayonida “Tarmoqlar”, “3X4”, “Intervyu”, 
“Bumerang”, “Blits o’yin”, “Chorraha”, “Muomala texnologiyasi”, “O’qituvchi 
shaxsi”, “Muloqot”, “Boshqaruv” va boshqa interfaol metodlar, treninglardan 
foydalanish mumkin. 
Yuqorida misol tariqasida keltirilgan ushbu zamonaviy metodlar, treninglarda 
qo’llaniladigan texnologiyalar o’quvchilarda mantiqiy, aqliy, ijodiy-tanqidiy, mustaqil 
fikrlashlarini shakllantirishga yordam beradi. Bugungi kunga kelib zamonaviy 
pedagogik texnologiyarni zamonaviy texnologiyalar uyg’unligida olib boorish davr 
talabiga aylanib qoldi. Shunga asosan maktabda “Kesim” mavzusining o’qitilishida 
kompyuterdan foydalangan holda o’rgatishning quyidagi usullarini keltirish maqsadga 
muvofiqdir.